Carlo Allioni
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Botànich e médich. Anlev ëd Bartromé Giusep Cassa e giutant ëd Vitaliano Donati, dël 1755 a vinteset agn mach, a l'ha publicà 'l Rariorum Pedemontii stirpium, arzultà 'd sòj prim studi sistemàtich dla vegetassion dël teritòri piemontèis, andoa a l'ha armarcà dcò d'essense vegetaj che a col'época a l'ero ancor inconossùe ai botànich, dont ël pi amportant contemporani a l'era Carl von Linné. Dël 1758 a l'ha publicà 'n tratà con ël tìtol Tractatio de milliarum origine, progressu, natura et curatione, doa a l'ha smonù j'arzultà 'd sòj studi an sle frev militar ch'a l'avìo tormentà 'l Piemont dla prima mità dël sécol. Dël 1760 a l'é stàit nominà professor strasordinari ëd Botànica a l'Università ëd Turin, an smonent, tra 'j prim, ël sistema ëd nòm binominal anventà da Linné an Species plantarum dël 1753. Da constant sostnidor dle teorìe dël grand dot, con che a l'ha antratnù 'n frequent scangg ëd litre, a l'é stàit fin-a stranomà ël Monsù Linné 'd Piemont. Dël 1763, apress la mòrt ëd Donati a l'é vnù Professor Ordinari e a l'é stàit nominà diretor dl'Òrt Botànich ëd Turin. Sota soa diression (durà fin-a 'l 1781 quand a l'ha ciamà e otnù l'artir dal travaj d'ansëgnant) a l'ha antrodovù tante atività d'arserca sientìfica ant l'òrt, che prima a l'era mach fàit për mostré. Peui a l'é stàit semper Diretor Primari dël Musé dë Stòria Natural e dl'Òrt Botànich, e a l'é andàit fòrt con sòj travaj d'arserca e organisassion. A l'é ocupàsse d'ardrissé le spece vegetaj e 'd chërse sò nùmer: le spece ant l'Ort an efet a son chërsùe da 317 a 4'500.  Soa euvra pi amportanta a l'é stàita la Flora Pedemontana, sive enumeratio methodica stirpium indigenarum Pedemontii, publicà dël 1785 an doi tom e 'n tom ëd figure (92 mistà ëd 221 dle spece dëscrivùe), andoa a l'ha dëscrivù le propietà médiche 'd 2'813 spece 'd piante dla landa piemontèisa, dont 237 a l'ero neuve. Ës tratà, considerà ancor ancheuj un-a dj'euvre pi amportante d'Euròpa an sla flòra, e la pi amportanta 'd Piemont, a l'ha portaje na bon-a nomea an tante nassion. Sta fondamental euvra botànica a l'é stàita furnìa da monsù Alion midem dël 1789 con la publicassion ëd Auctarium ad Floram Pedemontana andoa a gionta 150 spece e dle nòte a l'euvra originaria. A l'é stàit un mèmber onorà ëd tante prestigiose academie europenghe, dal 1801 a l'é stàit angagià 'me prim tesoré dla Regia Academia del Siense ëd Turin. Durant soa vita a l'ha fàit tension dcò a d'àutr camp dle siense naturaj, antëressandse a la zoologìa, a la geologìa e a lë studi ij fòssij. A l'ha fàit su n'archeujta ëd pi che ses-mila campion ëd mineraj, ròch, fòssij, d'animaj e 'd tòch d'animaj e na colession entomològica fàita d'anviron 4.200 anset. Dòp soa mòrt, a Turin ël 30 Luj 1804, la pipart d'ës material a l'é stàita vendùa e a l'é andàita perdùa. L'Erbari[modìfica | modifiché la sorgiss]L'erbari d'Alion (fàit su da anviron 11.000 piante) dòp soa mòrt a l'é stàit catà da un ëd sòj anlev, Gioann Batista Balbis, che a l'ha guernàlo con soen, semper spartì dal sò, për nen auteré l'original. Quand ch'a l'é mòrt Balbis, për sò testament l'erbari a l'é passà al botànich fransèis Mathieu Bonafous, un dij pi grand cultor dë stòria natural ëd col temp-là, amirator e amis d'Alion, e chiel-sì peui a l'ha consegnàlo a l'Academia d'Agraria ëd Turin. Dël 1981 s'Academia a l'ha donàlo torna peui a l'Anstitut Botànich dl'Università ëd Turin ch'a l'ha anserìlo ant l'Herbarium Universitatis Taurinensis guernà press l'Òrt Botànich ëd Turin. Dédiche[modìfica | modifiché la sorgiss]A sò onor a l'é stàit ciamà 'I géner Allionia, che a rangrupa 'd pianta dla famija dle Nictaginacee. Sò nòm a l'é dcò gropà a vàire spece:
La Sità 'd Turin a l'ha dedicà a chiel na contrà aranda Piassa Statut. Scrit[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
