Dòm ëd San Donà (Aress)
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
 Ël dòm ëd San Donà a resta an piassa dël Dòm a Aress. La costrussion ëd la basìlica a tre navà a l'ha ancaminà dël 1277. Ël manch d'ancrostassion an màrmol e la severità dl'edifissi, sensa transet, a mostro l'anfluensa decisiva dl'architetura dj'órdin mandiant. La catedral a l'é batisse an tre tape. Bele che Aress a fussa già 'n vëscovà da la fin dël III sécol, la catedral e ël palass episcopal a restavo fòra dla sità. A parte dal sécol ch'a fà XII, ël consèj comunal a l'ha sërcà 'd fé tramudé ij feodatari e ël vësco andrinta ai murajon dla sità, për controleje mej. Antlora a l'ha anstalà 'd fasson provisòria ël vësco e ël clero ant la piev. A la fin, grassie a l'agiut finansiari dël vësco ëd Roma, Gregòri X, a l'han anandià la costrussion dla neuva catedral. Cola veja, ch'a esistìa ancor, a l'é stàita dësblà dël 1561 dal granduca Còsim I dij Médici, contra la volontà dla popolassion. La fassada ossidental dë stil neogòtich toscan a armonta al 1914; la gulia dël cioché dël sécol ch'a fà XIX a l'é stàita piassà dël 1937. L'intrada lateral meridional dla catedral a l'é anquadrà da doi tronch ëd colòne an pòrfid ross, provenient da antiche aque roman-e. Ël porton an gres a l'é stàit realisà ant ël 1380. La partìa an teracheuita dël tìmpan a arpresenta Marìa, con la testa anclinà e anvlupà 'd sò mantel, ch'a ten Gesù ant ij sò brass. Dacant a l'ha doi vësco, Gregòri X e san Donà. Le figure a son atribuìe a lë scultor Niccolò ëd Luca Spinelli. La tomba ëd Guido Tarlati[modìfica | modifiché la sorgiss]La tomba mural ëd Guido Tarlati, realisà pòch apress la mòrt d'ës vësco dël 1328, a l'é un-a dj'euvre scurpìe pi anteressante dla catedral. Agostino di Giovanni e Agnolo di Ventura a l'han realisà ël monument an màrmol ant la pi sclinta tradission dël gòtich senèis. Sota 'l sarcòfagh ch'a smon la figura dël vësco,, sëddes panej a na conto la vita. |
