Ebal ëd Challant

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

Ebal ëd Challant, che a sò temp a disìo Ebal ël Grand, a l'é stàit l'ùltim dla famija a porté ël tìtol ëd Viscont d'Osta, tìtol ch'a l'ha lassaje al Cont ëd Savòja. Soa prima atestassion a l'é dël 1270. Antra soe sgnorìe a-i son ëstaje Challant, Graines, Ussel, Sèn-Marsì, Fén-is, Mondzovet e Andorn.
A l'era fieul ëd Godifré I e ëd Beatris ëd Gëneva. Ij sò tre frej Pero, Ajmon e Bonifass a j'ero vësco. A l'ha avù doe fomne: Alessia ëd Philippe Chenal-Mondzovet e Catlin-a ëd Clermont. Tra ij sò des fieuj, ël pì famos a resta Gioan, ël pari d'Iblet ëd Challant; antra j'àutri, Bonifass a l'é stàit vësco e Godifré II a l'é stàit la rèis dël branch Fén-is-Ussel.
Sota ël comand d'Ebal ël podej dla famija as ëslarga për la prima vira al Bielèis.

Soa euvra[modìfica | modifiché la sorgiss]

Un dij prim at ëd soa aministrassion a l'é stàit ël tratà concludù ai 31 d'ost 1270 ant la cesa ëd San Morissi a Bretchón con ij diputà dle comun-e dla Valsesia: ij sùdit d'Ebal a arseivìo la garansìa contra tuti ij fastudi ant ël teritòri dla Valsesia e coj dla Valsesia ant le tère d'Ebal. An pì, ij valsesian as angagiavo a mandé a sò fré a lë sgnor ëd Challant sinquanta (e s'a-i na j'era da manca, sent) soldà na vira a l'ann për des di; jë sgnor ëd Challant, da part soa, a l'avrìo mandane l'istess nùmer an Valsesia, s'a-i na fussa da manca.

Dël 1280, ël cont Tomà III a l'avìa pijà Turin a sorprèisa, an barandne fòra Gulielm, marchèis ëd Monfrà, për peui felo ampërzoné e saré con soa fomna ant ël castel ëd Pierre Chatel a Bugey. Ebal e ij sò frej Ajmon e Pero a l'han otnù, con ëstrument dij 21 ëd giugn 1280, la liberassion dij përzoné.
L'ann apress, ai 17 ëd gené 1281, për trové n'agiut ant ël cas ëd na guèra contra djë sgnor rivaj, Ebal a l'ha strenzù con j'abitant d'Osta un tratà d'aliansa ofensiva e difensiva. Lë strument a l'é stàit sot-signà da otanteut nòbij, sitadin e borzoà.

Dël 1294, Ebal a l'é antervënù an vàire chestion an Savòja: la contëssa Sibila, regenta djë stat ëd Savòja, e sò fieul Medeo V a l'avìo n'àuta considerassion ëd soe capassità e 'd soa lealtà.
Con ëstrument dij 21 ëd giugn 1295, Ebal a afranca da la condission servila j'òm ëd Fén-is e ëd Sèn-Marsì; a autorisa ël drit ëd sucession dle fije an mancansa 'd frej e dij fieuj bastard an mancansa ëd fieuj legìtim.

Al 1^m d'otóber 1295, Ebal a l'é nominà sitadin d'Ivrèja.
Con na litra dj'11 d'ost 1297 ëd Gioann I, marchèis ëd Monfrà, Ebal a l'é creà lieutenent general ëd Monfrà e castlan ëd Mombel, ëd Moncalé e ëd Crea.
Ai 10 dë dzèmber 1300, Ebal e sò frel Ajmon a-j dan al convent ëd Véres le pasture ëd Ravel a Vatornèntse e a fondo la capela ëd San Pé ant la cesa ëd Challant, con un caplan për ël servissi.

Ij Challant a l'avìo ël tìtol arditari ëd viscont d'Osta. Con ëstrument dij 24 dë stèmber 1295, Ebal a arnonsia al tìtol a pro dël cont ëd Savòja; Medeo V a arcambia an dasendje ël castel ëd Mondzovet. Da cost'época ël cont ëd Savòja a pija la sovranità direta dla Val d'Osta (sovranità che tutun a aministrava pa daspërchiel, ma a travers un lieutenent).

Dël 1305 Ebal a arsèiv le castlanerìe ëd Susa, ëd Vian-a e ëd Rìole. Dël 1310 a da dle franchise e dij privilege a j'abitant ëd Sèn-Veunsèn.

Ai 23 ëd maj 1323 a deta sò testament. A spartiss soe richësse antra ij sò fieuj e a fa 'n përfond ëd donassion a j'órdin religios, a j'ospidaj e a le cese dla Val d'Osta.

Ebal ël Grand a l'é mòrt dël 1323 ant ël castel ëd Challant (che chiel a l'avìa fàit motobin agrandì), andoa a l'han sotralo ant la capela. A l'avìa vivù apopré 90 agn.