Adrien-Marie Legendre
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Adrien-Marie Legendre a l'era un matemàtich. Chërsù a Paris, apress avèj studià al colegi Masarin, dal 1775 al 1780 a mostra a la Scòla militar.
Ant ël 1783 a l'é elegiù mèmber ëd l'Academia Fransèisa, al pòst ëd d'Alembert.
Dal 1795 a mostra a l'École Normale. Sò travaj[modìfica | modifiché la sorgiss]Jë studi che Legendre a l'ha soagnà 'd pì a son coj d'anàlisi infinitesimal e ëd geometrìa. Ij sò prim ëscrit publicà a son d'artìcoj ch'a fan part dël Traité de mécanique (1774) ëd sò professor, l'abà Marie, bele che ël nòm ëd Legendre a-i sia pà mensionà. Dël 1782 soa memòria Dissertation sur la question de balistique a vagna ël premi dl'académia ëd Berlin. A trata dla trajetòria d'un projétil ant un mojen arzistent. Apopré ëd cost'época a l'ha scrivù Recherches sur la figure des planètes, publicà ant le Memòrie dl'Academia fransèisa. Fonsion elìtiche[modìfica | modifiché la sorgiss]Sò soget d'arserca prinsipal a son ëstàite le fonsion elìtiche, ansima a le quaj a l'ha travajà për pì 'd quarant'agn.
Ant ël 1786 a arpija ël travaj d'Euler, Lagrange e Landen.
Ij sò prim travaj publicà a son ëstàit doi artìcoj dël 1786 ant le Memòrie dl'Academia fransèisa, an sj'arch elìtich; ant ël 1792 a l'ha presentà a l'Academia na memòria an sij trassendent elìtich.
Ël contnù ëd coste memòrie a l'é part dël prim volum dij sò Exercices de calcul intégral (1811), dont ël ters volum a conten j'arnomà tàule d'antëgraj elìtich da chiel calcolà, con na spiegassion dla fasson ch'a son ëstàite otnùe. Legendre a l'ha studià j'antëgraj elìtich dal 1786 al 1827, ma ij sò arzultà a son ëstàit bele che ignorà daj sò contemporani, fin-a che, ant ël 1827, j'arserche indipendente ëd doi giovo matemàtich dësconossù, Abel e Jacobi, a l'han daje ëd neuve base al soget, an arvolussionand-lo d'autut. Teorìa dij nùmer[modìfica | modifiché la sorgiss]Sò Théorie des nombres a l'é un travaj motobin amportant. Soa prima edission a l'é surtìa ant ël 1798, con ël tìtol Essai sur la théorie des nombres; na sconda edission a l'é dël 1808. Un prim suplement a l'é stàit publicà dël 1816 e në scond ant ël 1825. La tersa edission, con ël tìtol Théorie des nombres, a l'é surtìa dël 1830 an doi volum. Legendre a dimostra la lai ëd ressiprossità quadràtica, ciamà da Gauss ël bisó dl'aritmética. A l'é stàita smonùa la prima vira da Legendre ant le Memòrie dl'Academia dël 1785, ma con na dimostrassion nen completa. Atrassion dj'elissòid[modìfica | modifiché la sorgiss]Legendre a l'é stàit autor ëd quatr memòrie amportante an s'ës soget. A l'ha fàit vëdde che ël teorema ëd Maclaurin rëspet a d'elissòid cofocaj a l'é giust për tute le posission dël pont esterior cand j'elissòid a son dij sòlid ëd rotassion. Métod dij mìnim quadrà[modìfica | modifiché la sorgiss]Dël 1806 a l'é surtije sò Nouvelles méthodes pour la détermination des orbites des comètes, anté ch'a-i compariss la prima idèja publicà dël métod dij mìnim quadrà. J'element ëd geometrìa[modìfica | modifiché la sorgiss]An sò Éléments de géométrie, surtì dël 1794 e ch'a l'han avù vàire edission, a arpija j'Element d'Euclid, an rangiand mej l'euvra e an semplificand na bon-a part ëd proposission.
Ës lìber a l'é 'n sucess.
An cost'euvra a dimostra tra l'àotr che a l'é 'n nùmer irassional, an dasend dl'irassionalità ëd na dimostrassion pì sempia che cola ëd Lambert, bele ch'a jë smija ant ij prinsipi; a congetura che a sia trassendent. Geodesìa[modìfica | modifiché la sorgiss]Legendre a l'ha travajà ëdcò an geodesìa e an particolar a la triangolassion dla Fransa. A pòrto sò nòm[modìfica | modifiché la sorgiss]
Euvre prinsipaj[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
