Ann
N'ann a l'é na mzura dël temp basà an sël perìod che la Tèra a-i buta për fé na rivolussion completa dantorn al Sol. A l'é dovrà ant ij calendari për organisé j'atività uman-e, marché le stagion, e stabilì festività. La paròla a ven dal latin annus, ch'a arferiss al cicl natural dle stagion.
Definission astronòmica
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ann solar (tropical): Ël perìod ëd 365 di, 5 ore, 48 minut e 45 second, anté che la Tèra a torna a la midema posission rispet a l'equinòssi 'd la prima. A l'é la base dël calendari gregorian.
Ann sideral: 365 di, 6 ore, 9 minute e 10 second, basà sla posission dle stèile fisse. A l'é pì longh ëd l'ann tropical për via dla precession dij solstissi.
Ann lunar: 12 mèis lunar, corispondent a 354 di.
Strutura ant ël calendari gregorian
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël calendari gregorian (dovrà an Piemont e an Italia), n'ann a l'é dividù an 12 mèis për un total ëd 365 di. Minca 4 agn, a l'é giontà un di (29 ëd Fërvé) për corege la diferensa con l'ann solar: cost a l'é ciamà ann bisest. La régola për j'agn bisest a l'é:
N'ann a l'é bisest s'a l'é divisìbil për 4.
S'a l'é divisìbil për 100, a dev esse divisìbil ëdcò për 400 (es. 1600 e 2000 a son bisest, 1900 nò).
Stòria dël concet d'ann
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant l'antichità, j'egissian e ij Babilonèis a l'han definì l'ann an basandse an sël sòrze dle stèile (coma Sothis pijà da Sirius). J'antich roman a l'han creà un calendari ëd 304 di, peui modificà da Giulio César dël 46 a.C. con l'introdussion dël calendari giulian (365 di + bisest). Dël 1582, ël calendari gregorian a l'ha coregiù j'eror acumulà, stabilend l'ann com a l'é dovrà ancheuj.
Tipo d'ann
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ann civij: Basà sul calendari ufissial d'un pais (es. gregorian).
Ann fiscal: Utilisà për la fiscalità, a peul nen coresponde a l'ann civij (es. da Avril a Mars).
Ann scolàstich: Organisassion dle lession, da Stèmber a Giugn an Piemont.
Ann litùrgich: Cicl religios (es. ann litùrgich catòlich con Advent, Quarésima, Pasca).
Ann ant la cultura piemontèisa
[modìfica | modifiché la sorgiss]An Piemont, l'ann a l'é colegà a tradission agrarie e feste:
Capodann (1 ëd Gené): Festa con bote e mangé simbòlich (lentije për prosperità).
Anniversari dla Liberassion (25 d'Avril): Festa nassional an memòria dla Resistensa.
Festa dël Travaj (1 ëd Magg): Manifestassion sindacaj e feste popolar.
Vëndëmmia (Sèptember/Otóber): Cujìa dl'uva ant le campagne.
Nadal (25 ëd Dzèmber): Selebrà con la famija e tradission locaj.
Curiosità
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ann lus: Distansa che la lus a përcor ant un ann (9.460 miliard ëd km).
Ann fiscal piemontèis: Ant ël Regn ëd Sardëgna, as dovrava n'ann fiscal da l'1 ëd Luj al 30 ëd Giugn.
Ann zero: A esist pa ant ël sistema stòrich; as passa da l'1 a.C. a l'1 d.C.
Ann e cambiament climàtich
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant j'ùltim sécoj, l'ann a l'ha vëddù dij cangi ant le stagion për via dël riscaudament global. An Piemont, sòn as manifesta con prime pi curte e istà pi càude, con efet su l'agricoltura (es. coltivassion ëd ris).
Sistemi d'ann ant d'àutre culture
[modìfica | modifiché la sorgiss]Cinèis: Lunisolar, con agn identificà da n'animal (Zòdiach).
Ebràich: Agn comunitari ëd 12 o 13 mèis, con agn bisest (embolìsmich).
Islàmich: Agn lunar ëd 354 di, ch'as spòsta rispet a l'ann solar.
L'ann a resta na unità essensial për l'organisassion dla vita uman-a, combinà con la siensa, la religion, e la natura.