Architetura regionalista crìtica

	Vos an lenga piemontèisa
	Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì.

L'architetura regionalista crìtica a l'é na manera 'd progeté ch'a va contra la neuja, lë spaisament e 'l manch d'identità dl'architetura antërnassional, ma a arfuda 'dcò l'andividualism e ornamentalism afaità dl'architetura pòst-moderna, e an efet ij regionalista crìtich a batisso nen volenté ëd gratacej, ch'a son na forma d'andividualism. Tutun sto stil a mira a fornì n'architetura anreisà ant la tradission moderna, an acetand ël podèj ëd liberassion dla modernisassion, ma ch'a resta gropà al contest geogràfich, ant tentand d'arziste da l'esse surbìa tutafàit da le mecàniche ëd produssion e consum. Regionalism as arferiss nen a l'architetura vernacolar. A l'é n'apròcc progressiv al proget ch'a veul sté pròpe ant ël mes fra tendensa e técnica global e langagi architetural local. La definission "Regionalism crìtich" a l'é stàita dovrà për la prima vira dai teòrich architeturaj Alexander Tzonis e Liane Lefaivre e, con un sens un pò diferent, da lë stòrich e teòrich architetural Kenneth Frampton. Ij regionalista crìtich a consìdero sia l'architetura moderna, sia la pòst-moderna "motobin problemàtiche".

Teorìa

An Towards a Critical Regionalism: Six points for an architecture of resistance ("Vers un Regionalism Crìtich: Ses pont për n'architetura dl'arzistensa"), Kenneth Frampton a arpija ël concet ëd Paul Ricoeur "'mè vnì modern e torné al prinsipi; 'me fé arvive na veja sivilisassion andurmìa e pijé part a la sivilisassion universal". Conforma al but ëd Frampton, ël regionalism crìtich a dovrìa adoté l'architetura moderna, ma ëd fasson crìtica, për soe qualità ëd progress univeral, ma ant l'istess temp a dev consideré ël contest geogràfich dël borgh. L'ènfasi, a fortiss Frampton, a dovrìa esse sla topografìa, sël clima, sla lus; sla forma tetònica dël seul pitòst che sla senografìa, e a ventrìa marché pì 'l sens dël toch che 'l sens dla vista. Frampton a forniss ëdcò na fenomenologìa s'ës soget.

Doi esempi che Frampton a discut a son Jørn Utzon e Alvar Aalto. Da la mira ëd Frampton, la Cesa ëd Bagswærd (1973-6), vzin a Copenaghen, a l'é na sìntesi consapèivol fra sivilisassion universal e coltura mondial. Sòn a l'é arvelà da la greuja esterior prefabricà ëd ciman ch'a l'é rassional, modular, neutral e conòmica (la modernisassion universal) contra la greuja interior, orgànica, ranforsà, progetà a pòsta për col proget-lì, nen a bon pat da batì, che con soa forma complicà a devia la lus e a rend sàcher l'ambient, scond n'arferiment coltural che Frampton a consìdera arpijà da l'architetura cinèisa (la coltura regional dël mond). Ant ël cas d'Aalto, Frampton a arpòrta la Ca dla Comun-a ëd Säynätsalo (1952), andoa, a dis, a-i é n'arzistensa a la tecnologìa e a la vision universal ch'a l'é realisà an marcand le qualità tatij dij materiaj ëd costrussion. Chiel a nòta, pr'esempi, ël contrast ch'as sent fra le surfasse ëd mon dle scale e 'l palchet ëd bòsch dël cambrin ëd consèj.

Scond Alexander Tzonis e Lian Lefaivre ël regionalism crìtich a l'ha pa dabzògn d'arpijé tut dal contest; j'element a peulo bele esse dovrà an manera original dòp ch'a son stàit pijà dal contest, për marché la diferensa dël neuv edifissi rëspet a lòn ch'a-i é dantorn, për dé a la costrussion n'identità motobin fòrta. D'esempi a peulo esse l'Òpera ëd Sydney e lë slargament dla ca dla comun-a ëd Rafael Moneo a Murcia.

Oltra Aalto e Utzon, sti architet-sì a l'han seghità ij prinsipi dël regionalism crìtich an soe euvre: Balkrishna Vithaldas Doshi, Charles Correa, Rafael Moneo, Tadao Ando, Glenn Murcutt, Wang Shu, Juha Leiviskä, Peter Zumthor, Carlo Scarpa. Dimities e Suzana Antonakakis a son ij doi architet grech ch'a son stàit definì për prim dij regionalista crìtich da j'osservator Tzonis e Lefaivre.