Asparagus officinalis
| ?Sparz | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Classìfica sientìfica | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Asparagus officinalis L. |
Asparagus officinalis (an piemontèis, sparz) a l'é na pianta erbosa përmanenta dla famija dle Asparagaceae, motobin conossùa për ij sò but (turion) giovo, dovrà ant la cusin-a. A l'é coltivà an tut ël mond për sò gust delicà e soe propietà nutrissionaj.
Descrission
[modìfica | modifiché la sorgiss]La pianta a l'ha na rèis carnosa (pata) ch'a produv but longh e sùtij, ëd color verd o bianch, scond la coltivassion. Ij but a ven-o cujì prima ch'a deurbo le feuje, e s'a son lassà chërse, a dvento dle branche con feuje a forma ëd piuma (cladòdi) e fior cite bianch-vërdastre. A la fin dl'istà, la pianta a fa 'd balin-e rossastre, ch'a conten-o jë smens.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Lë sparz a l'é coltivà da almanch 5.000 agn, originari dël Mediterani oriental e dl'Asia minor. J'Egissi e ij Roman a lo consideravo na galuparìa e na pianta meisinal. Ant ël Medioev, a l'é spantiasse an Euròpa, e ant ël Piemont a l'é dventà part ëd la tradission culinaria, dzortut ant le zòne ëd pianura con teren sabios.
Coltivassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Jë sparz a preferisso teren sabios e bin drenà, con bon espòst al sol. As peulo piantesse për smens o për coron-e (reis già svilupà). La prima cujìa a riva apopré tre agn dòp ël piantament. La stagion ëd cujìa a l'é curta (mars-magg), e ij but a ven-o tajà a man. Për otnì jë sparz bianch (men amèr), ij but a son coatà ëd tèra për evité che la lus a stìmola la produssion ëd clorofila.
Utilisassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]An cusin-a
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël Piemont, jë sparz a son preparà an risòt, supe, o mach gratinà con formagg. A son ëdcò servì con bagnet verd o con euv. La varietà local a l'é arnomà për sò gust delicà e a l'é festegià con sagre com la "Festa dlë Sparz" ant vàire pais.
Propietà meisinal
[modìfica | modifiché la sorgiss]Jë sparz a son rich ëd fibra, vitamin-a K, e folat. A l'han efet diurétich e a giuto a regulé la pression. Ant l'erboristerìa, la rèis a l'é dovrà për dé sostegn al fet.
Varietà
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Verda: La pì comun-a, con gust intens.
- Bianca: Pì dossa, coltivà sota tera.
- Viòla: Varietà ràira con n'aroma frutà.
Sparz ant ël Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le zòne ëd Cuneèis, Santna, Carmagnòla, e la pian-a Vërslèisa a son arnomà për soa produssion dë sparz. La tradission a veul che jë sparz piemontèis a sio cujì a man e servì fresch, sensa conservant.
Colegament estern
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Región Piemont - Informativa sj'ortagg tradissionaj.
- Agriturism Piemontèis - Arsete con jë sparz.
- Botànica an piemontèis (2014) - soagnà da Claudio Santacroce (Santacros ëd Civass) - Da Elenco delle piante crescenti ne' contorni di Torino (1800) ëd Gioann Batista Balbis