Ast àut medioeval
 |
Vos an lenga piemontèisa |
| Për amprende a dovré 'l sistema dle parlà locaj ch'a varda sì. |
|
Ij Longobard[modìfica | modifiché la sorgiss]Passà sot al Règn dij Longobard dapress a guèra gòtica e a l'artorn dij roman sot a Giustinian, la sità a la passa dontre sécoj dont i soma nen vàire. A smija lògich pensé che Ast a l'abia patì la pest bubònica dël 569-570, ansema a la fam dël 571, ma as trata mach ëd dedussion, nen avend gnun-a crònica ch'a në parla rësgoard a la sità. Dë sti temp-sì a l'é 'cò la transission da 'nt ël topònim roman Hasta a col Ast, che a marca n'evolussion dël parlé miraco fin-a pì veja. Ël ducà[modìfica | modifiché la sorgiss] Da na mension dl'880 i soma ch'a dovìa esse un Ducà longobard, e dla curtis duci as parla torna ant un papé dël 940. Sta cort dël duca a smija ch'a la restèissa davsin a la gesia 'd San Sgond. La sernia dë buté 'n duca an Ast a smija detà dzortut da la posission ëd contròl ansima al cors mojen ëd Tani, che antlora a l'era na stra 'd comersi e 'd navigassion ch'a colegava Génoa a Pò, e quindi a la pian-a padan-a. Comsëssìa a-i é gnun-a mension ant la literatura ch'a l'é rivane d'un chèich palass ducal (palatium) e gnanca a-i é gnente ch'an disa se la cort dël Duca a fussa na ca pitòst che mach na piassa ò na cort andoa ch'as costumava aministré la giustissia. Ël ducà d'Ast antlora a l'avìa andrinta 'cò na part dla Liguria moderna, an particolar Savon-a e Albenga. Sòn an conferma (con tùit ij lìmit ëd lòn ch'a podìa esse 'l moviment comersial àut medioeval) la fonsion mai chità ëd sità nen mach ëd produssion, ma ëdcò ëd passagi. Dij dat esplicit ant sla vita econòmica dla sità e dla region da chila aministrà an época àut medioeval a-i son squasi nen. An tute le manere, la conta dla bataja dël Francó an dis che almanch la produssion dël vin a l'era pa fërmasse gnanca an dij temp tant sagrinà. La dinastìa 'd Gondoald[modìfica | modifiché la sorgiss]Gondoald a l'é 'l prim duca dont i soma 'l nòm, nominà da Autari dël 589 (la data a l'é nen sigura). A restava fratel dla regin-a Teodolinda. La curta dinastìa da chiel fondà a l'ha lassane ij nòm ëd:
La stòria ëd Pertarit, për via dël valor épich ëd soa fàida contra Grimoald e soa famija (ch'a-j piasìa tant a la mentalità dij german) e dj'amplicassion për la propagaganda catòlica a l'é sens àutr la part pì conossùa, ma an da nen vàire particolar ansima a Ast sità. As sa bele gnente ëd lòn ch'a sia riva-ie an Ast dapress a la fàida 'd Pertarit e Grimoald. Gnun-a neuva i l'oma 'cò dl'anvasion dij Franch ch'a l'ha mnà a la fin dël podej longobard an Italia e a l'anession dël Règn Longobard a col dij Franch. La sità[modìfica | modifiché la sorgiss]Sempe ch'a sia nen mach na solussion literaria, na mìnima marca ch'a podrìa vorèj dì che la sità a la fussa vnùita motobin cita a l'é ant la descrission che Pàol Diàcon an lassa dël borgh dël Francó:
Lòn ch'a vorèissa dì cita sitajòla coma nùmer d'abitant a l'é pitòst malfé a stabilisse. Contand che ant l'imperi roman d'orient dël temp as contava coma sità qualsëssìa unità urban-a ch'a l'avèissa almanch 10.000 abitant e che l'imperi a l'era motobin pì urbanisà e sgnor che nen ij pòst goernà daj bàrbar, a podrìo esse stàite gnanca mila përson-e. A podrìa confermè la motobin cita amzura dël borgh ëdcò 'l censiment dij papé legaj ch'a son restane dij temp antra 'l 945 e 'l 1000 (quand ëd gent a-i në j'era 'd sigura motobin dë pì). Për Ast as conta pen-a 111 përson-e con drit legaj, dont 79 soget al drit roman e 32 ëd drit longobard. Vàire arserche dla Real Academia dle Siense a parlo 'd na predominansa dl'element roman an sità, nopà che la campagna a sarìa stàita dzortut popolà da longobard. D'àutra part, da lòn ch'i në soma al dì d'ancheuj, ij longobard a j'ero sempe stàit dzortut dij campagnin. La gent[modìfica | modifiché la sorgiss]Sot ël profil lenghìstich e sossiològich, na sorgiss motobin anteressanta a l'é 'n contrat dël 755 conservà ant l'Archivi Capitolar d'Ast. As trata dla cession ëd na vigna, che Teodenand, ansema a sò anvod Teodòr e Vital a-j vendo a Giovion. A fé da testimòni (e a dene 'n quàder dij nòm ëd la gent astësan-a d'antlora) a-i son:
A-i é ëdcò na prima cita emersion ëd le rèis ëd la lenga piemontèisa ant l'espression d'amzura perticas quinque et meja (sinch trabuch e mes). J'unità d'amzura dël contrat a son trabuch e pé liprand, amzure linear che peui as treuvo dovrà an tut ël Piemont për mila agn a ven-e. Belavans a l'é përdusse la part ch'a butava 'l pressi, e donca i l'oma nen idèja dla valuta dovrà për la transassion. Bibliografìa[modìfica | modifiché la sorgiss]
|
|||||||
