Bòrgno
L'esse bòrgno a l'é na condission ëd disabilità visiva andova na përson-a a peul avèj na ridussion total o parsial ëd la vista, fin-a a la mancansa completa ëd percepì la lus. Sta condission a peul esse present da la nàssita (congénita) o manifestesse pì tard (aquisìa), e a influensa la manera ëd vive, ëd comuniché e d'antëragì con l'ambient. La società moderna a l'ha evolù d'aprovassion e strument për garantì drit e autonomìa a le përson-e bòrgne, an valorisand soe capassità e riduvend le barere.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant l'antichità, le përson-e bòrgne a l'ero soens considerà pa bon-e ëd contribuì a la società o, an chèiche colture, atribuìe un ròl religios o mìstich. Ant la Grecia antica, ij bòrgno a j'ero associà a la figura dël poeta (es. Omero), ma a j'ero ëdcò escludù da tante atività. Ant ël Medioev, as pensava che la borgnarìa a fussa un castigh divin. Ël pass vers n'aprovassion pì sientìfica a l'é rivà ant ël Sécol ch'a fa XVIII, con l'invension dël sistema Braille (1824) da Louis Braille, na rivolussion për l'alfabetisassion. Ant ël Sécol ch'a fa XX, ij moviment për ij drit dij disabij a l'han ciamà pì acessibilità e rispet.
Sòrt e cause
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Borgnarìa total: Assensa completa ëd vista.
- Ipovision: Vista ridovùa che a peul nen esse coreta con lent o chirurgìa.
- Cause comùn: Maladìe (glaucòma, catarata), incident, condission genétiche (retinopatìa), o dësvlup nen complet ëd l'euj.
Strument e tecnologìe d'agiut
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Sistema Braille: Letura e scritura atravers ij pont an rilev.
- Can guida: Animaj formà për giuté ant jë spostament.
- Tecnologìa: Screen reader (sintetisador vocal për navighé ant l'internet), sigàire ëd test an Braille, aplicassion con comand vocaj.
- Mòbij e utiss: Baston bianca për rilevé j'ostàcol, arlògi parlant.
Drit e acessibilità
[modìfica | modifiché la sorgiss]La Convension ONU dij Drit ëd le Përson-e con Disabilità (2006) a garantiss l'ugualiansa d'oportunità. An Italia, la Lege 68/1999 a favoriss l'antegrassion ant ël travaj, e la Lege 4/2004 a stabiliss l'acessibilità dij sit internet. An Piemont, ij servissi pùblich a devo garantì signalétiche an Braille o àudio-descussion, e ij traspòrt a son ëd vire adatà.
Educassion e formassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le scòle a l'han ël dover ëd garantì sostegn personalisà, con material didàtich an Braille o tecnologìe assistive. An Piemont, j'istitù com l'Istituto dei Ciechi di Torino a òfro cors ëd formassion professionaj e cultural për le përson-e bòrgne. J'università a peulo fornì strument për j'esam e la letura dij test.
Esperiensa ëd vita
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le përson-e bòrgne a dësvlupo dle vire ëd sensibilità avansà ant l'udì o ant ël tat. L'art, la mùsica e la literatura a son àmbit anté ch'a peulo esprime soe capassità sensa limit. Ël moviment ëd vita indipendenta a sostniss l'importansa ëd l'autonomìa e dël decidè da sol.
Tendense atuaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Inovassion tecnològica: Realtà virtual për la riabilitassion, inteligensa artifissial për l'identificassion d'oget.
- Sensibilisassion: Campagne për fé capì che la borgnarìa a l'é na caraterìstica, nen na limitassion.
- Partissipassion sossial: Pì oportunità ant lë spòrt (es. goalball), ant ël travaj e ant la cultura.
Esse bòrgno an Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Piemont a l'ha na rej ëd servissi për le përson-e bòrgne, gestì da associassion com l'Unione Italiana Ciechi (session ëd Turin). La Region a finansia proget për l'acessibilità dij leu pùblich e a sosten ij sentr ëd riabilitassion visiva. A Turin, ël Museo Tattile a përmet ëd vive l'art atravërs ël tat.
Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]- ONU (2006). Convension dij Drit ëd le Përson-e con Disabilità.
- Lege 68/1999 (Italia). Antegrassion ant ël travaj.