Ca
La Ca a l'é na costrussion creà për dé ripar e spassi ëd vita a j'esse uman. A peul esse na caban-a sempia, un palass rich, o un condomini urban, e a varia an base a la coltura, clima, e risorse locaj.
Stòria dla Ca
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Preistòria e antichità
Le prime ca a nasso ant ël Neolìtich, con struture ëd bòsch, pera, o cane (es. caban-e circolar dël 10.000 a.C.). Ant l'Egit e la Mesopotamia, as dësvlupo ca ëd mon ëd pauta. An Piemont, le tribù sèltiche a costruissoo ca ëd pera e bòsch con tèit ëd paja.
- Epoche clàssiche e medievaj
Ij Roman a introduvo le **domus** (ca urban-e) e le **vile** ruraj, con sistema d'evacuassion. Ant ël Medi Ev, an Piemont, le ca a j'ero ëd bòsch për ij paisan e ëd pera për ij feodatari, con tor e muraje për protession.
- Sécoj XVIII-XXI
Con la Rivolussion Andustrial, a nasso le ca ëd sità për ij ovrié. Al di d'ancheuj, l'architetura moderna a propon ca sostenìbij con material arsiclà e energìa solar.
Sòrt ëd Ca
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Ca ruraj**: Tradissionaj ant le campagne (es. "cà 'd pais" dël Monfrà o dle Langhe).
- **Ca urban-e**: Palass stòrich (es. ij "portij" ëd Turin) o condomini modern.
- **Ca unifamiliar**: Vile con giardin, com cole dël sécol XIX ant ël Piemont.
- **Ca temporanee**: Tende, iglù, o struture d'emergensa.
- **Ca sostenìbij**: Costrussion a bass impat ambiental (es. "ca passiva" ant le valade alpin-e).
Material e Técniche
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Tradissionaj**: Bòsch, pera, mon ëd tèra cheuita, e paja (es. ca dël Canavèis).
- **Moderne**: Ciman armà, véder, mëtaj, e material isolant.
- **Inovativ**: Tèra crasà, bambù, o stampagi 3D për reduve ij còst.
Ròl ant la Socetà
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Identità**: La ca a arpresenta la stòria e j'arzorse locaj (es. ca dla Val d'Osta con tèit ëd pera).
- **Status sossiaj**: Dimension e locassion a smon-o la posission econòmica.
- **Comunità**: Spassi com ël "cortil" ant le ca piemontèise, andoa as viv relassion ëd visin.
Ca an Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Ca stòriche**: **Palass Madama** a Turin (trasformà da fortëssa a residensa).
- **Ca ruraj**: Le "cà 'd pais" dël Roé, restaurà për l'agriturism.
- **Ca moderne**: Quartié **Lingòt** a Turin, esempi d'architetura industrial riconvertìa.
- **Ca alpìne**: Struture an bòsch e pera dle valade ëd Coni.
Desfide Moderne
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Urbanisassion**: Spantiament ëd periferìe ch'a menasso ij teren agricoj.
- **Sostenibilità**: Necessità ëd riduve ij consum energétich (es. isolament tèrmich).
- **Abitabilità**: Cost ëd ca tròp àut ant le sità piemontèise (es. Turin, Noara).