Cavalia
La cavalia (ciamà 'dcò cavalion an vàire parlà locaj) a l'é n'antich utiss agrìcol dovrà për bate jë spi dël gran o d'àutri sereaj për separé la gran-a da la paja. A l'é formà da doi baston ëd bòsch gropà con dle stringhe ëd coram o d'àutri material flessìbij. Cost utiss a l'é stàit essensial ant l'agricoltura tradissional piemontèisa fin a la mecanisassion dël sécol XX.
Descrission
[modìfica | modifiché la sorgiss]La cavalia a l'é costituìa da:
- Man-e: Baston longh (60-150 cm) tenù an man da l'operator.
- Bateur: Baston pì curt (50-80 cm) gropà al man-e con na ligadura flessìbil (ëd coram, còrda, o caden-a).
L'operator a fa giré 'l man-e an sl'aut, fasend che 'l bateur a s-cianca contra jë spi butà a tèra, dëstacand la gran-a dal rest.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij prim esempi ëd cavalie a armonto a l'Età dël Fer, ma soa forma final a l'é dësvlupasse ant ël Medi Ev. Ant ël Piemont, a l'é stàita dovrà fin a j'agn '50 për bate ël gran, ël forment e ël maj. Con l'ariv dle trebie mecàniche (com le "trebie" a vapor), la cavalia a l'é dësparìa pian-pian. Ant le valade montagnose, a l'é survivùa pì longh për via dij teren pa mecanisàbij.
Tècniche d'usagi
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Jë spi a son ëspatarà an sl'èira (na surfassa dura e seulia).
- Doi o tre mëssoné as buto an tònd e a bato a ritm, fërmand-se quand ël vent a pòrta via la paja (sërvendse ëd la "van-a" për separé la gran-a).
- La técnica a ciama síncronìa për evité 'd ciapesse con ij bateur.
Variant piemontèise
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Monfrà: Cavalie con bateur pì grev për ël gran dur.
- Canavèis: Man-e curte për ëspassi ristret ant le cassin-e.
- Val Susa: Bateur rinforzà con fer për ij sereaj montagnin.
- Langhe: Cavalie pì cite për bate l'òrzo ant ij teren an pendensa.
La cavalia ant la cultura piemontèisa
[modìfica | modifiché la sorgiss]La cavalia a l'ha marcà la vita rural piemontèisa për sécoj. Ant le cassin-e, ël travaj ëd bate a l'era n'event coletiv, con cant e rëspet për ciamé la pieuva o scongiuré j'agent. A l'era ciamà "fé s-ciòp" për ël son caraterìstich dij bateur ch'a tocava jë spi.
Ant la literadura, Pinin Pacòt a descriv la batùa ant soe poesìe.
Ancheuj, la cavalia a l'é smonùa ant ij musé agrari (es. ël Musé 'd Nosgnora dla Rusà ëd Vërsèj) e a ven dovrà ant rievocassion stòriche com la "Festa dël Gran" ëd Salusse.