Colomb

Ij colomb a son dj'osej ch'a aparten-o a la famija dij Columbidae e a l'órdin dij Columbiformes. A son conossù për soa capacità ëd vol, soa natura social, e sò ròl stòrich ant la comunicassion uman-a. A esisto pi 'd 300 specie ëd colomb an tut ël mond, comprèis ël colomb comun (o "colomb ëd sità") e le tortorele. Ant ël Piemont, a son present tant ant j'ambient urban che rural.

Classificassion sientìfica

• Regn: Animalia
• Filum: Chordata
• Class: Aves
• Órdin: Columbiformes
• Famija: Columbidae
• Géner prinsipal: Columba, Streptopelia, Patagioenas

Descrission

Ij colomb a l'han un còrp robust, un cit cò con piume lisse, e ale fòrte ch'a-j përmëtto ëd volé an manera àgil. Ël piumagi a peul varié dal gris al bianch, al brun o al verd metalisà, an dipendensa dla specie. A l'han un bech curt con na naris carnosa, e dij pé fòrt ch'a-j servo për sgaté. Ël colomb comun (Columba livia domestica) a l'é col pì spantià ant le sità, con un crij caraterìstich ("cru-cru").

Comportament e dieta

Ij colomb a son omnìvor e as nùtro ëd smens, gran, fruta, e residuà alimentar trovà ant le sità. A vivo an ëstrop e a formo dle cobie monògame, con ij doi genitor ch'a partìssipo a fé ël ni, cové j'euv (1-2), e alimenté ij cit. A son conossù për sò sistema ëd navigassion ecessional, ch'a-j përmëtt ëd torné al ni anche a distanse 'd senten-e 'd chilòmetr.

Abitat

Originalman associà a le còste rocose e a le colin-e, ij colomb a son adatasse a vive ant le sità, anté ch'a covo an su edifissi, pont, e tor. Ant ël Piemont, a son comun ant le piasse, ij parch, e le campagne, dzortut andoa a peulo trové da mangé.

Amportansa stòrica e cultural

Ij colomb a son stàit dovrà për sécoj coma "colomb viagiator" për porté messagi durant guère o comersi. Ant la cultura piemontèisa, a son associà a la pas (es. la colomb bianca) e a la libertà. Ant ël mond rural, la presensa dle tortorele a l'é considerà n'arferiment a la stagion d'amor (primavera). Ant le tradission locaj, ël colomb a l'é present ant le fàule e ij proverbi, com "Essì babi com un colomb" (për un ch'a mangia tròp).

Specie notàbij

• Colomb comun (Columba livia): Tipich ëd le sità, con piumagi gris-bes e colar metalisà.
• Tortorela (Streptopelia turtur): Cita e dlicà, con un crij armonios, present ant le campagne piemontèise.
• Colomb ëd bòsch (Columba palumbus): Pì grand, con në sfumadura bianca e bande nèire an sle ale.
• Colomb viagiator: Sòrt ëd colomb anlevà për competission ëd vol e orientament.

Problema e gestion

Ant le sità, ij colomb a peulo causé dann a j'edifissi con sò escrement e a son considerà danos për l'igiene. A l'é proibì d'alimenteje an vàire zòne urban-e për evité l'aument ëd popolassion. Malaora, chèiche spècie sëlvàtiche a son an declin për colpa dla perdita d'ambient naturaj.

Arferiment

Gibbs, D. (2010). Pigeons and Doves: A Guide to the Pigeons and Doves of the World. Bloomsbury Publishing.