Dësmora
Na 'dësmora a l'é n'oget dovrà për gieughé, creà për divertì, ansegné, o stimolé l'imaginassion ëd masnà e, a vire, ëd grand. A peulo esse fàite ëd bòsch, stòfa, plàstica, metal, o àutri materiaj, e a son part essensial ëd l'anfansia e dla cultura popolar. An Piemont, le dësmore a l'han na stòria longa, colegà a le tradission locaj e a l'artisanà, con forme e fonsion ch'a vario da coj educativ a coj purament lùdich.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le dësmore a son presente ant la stòria uman-a da milen-e d'agn. J'archeòlogh a l'han trovà dësmore d'os, d'àuta, o d'àutri materiaj ant le tombe dij cit ëd l'Egit antich e dla Grecia clàssica. An Piemont, ij prim esempi a rivo da j'ansediament roman e medievaj, con buratin ëd teracheuita, cavaj ëd bòsch, e miniadure ëd utiss da travaj. Dël sécol XIX, con l'industrialisassion, le dësmore a son dventà pì spantià, fabricà an serie, ma l'artisanà local a l'ha mantnù vive tradission come cole dle bùate 'd paja e dij soldatin ëd tòla.
Costrussion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le dësmore tradissionaj piemontèise a j'ero soens fabricà con:
- Bòsch: Buratin, cavaj a roe, e forme da buté ansema.
- Stòfa: Bùate con vestì fàit a man, cussin për masnà.
- Tèra cheuita: Sonaj e animalin për le fere.
- Tòla e paja: Bambolòt sempi për le famije paisan-e.
Ant ël sécol XX, le dësmore an plàstica e metal a son ëspantiasse, ma vàire artisan piemontèis a continuo a prodove oget tradissionaj, com ij trenin ëd Castelnuovo Scrivia o le mascre 'd Carlevé an cartapista.
Utilisassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le dësmore a servo a:
- Svilupé capacità: Motorìe fin-e, colaborassion, creatività.
- Ansegné ij ròj sossiaj: Con gieugh ëd imitassion (es. cusinètte, utiss da travaj).
- Tramandé la cultura: Stòrie e tradission contà travers ij gieugh (es. marionëtte dij teàter popolar).
- Festegié: Dësmore legà a feste com ij don ëd Natal o ëd Reis.
Sòrt ëd dësmora piemontèisa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Bùate 'd paja: Bambolòt tradissionaj fabricà con paja e strass, dovrà ant le campagne.
Trenin ëd bòsch: Modèj ëd tren e caròsse, artisanalmente intajà.
Gieugh ëd tàula antich: Scach e dama fàit con bòsch ëd nosera.
Mascre 'd Carlevé: Oget ëd cartapista për le procession.
Sonaj e strument musicaj: Miniadure për masnà, com ij tambornin.
Significà cultural
[modìfica | modifiché la sorgiss]An Piemont, le dësmore a conto la stòria dël teritòri e dle gent. Le bùate 'd paja, për esempi, a rapresento la vita sempia dle campagne, mentre ij trenin a son colegà a l'euvra dël Canavèis e dle ferovìe locaj. Ant le feste paisan-e, le dësmore a son ëdcò në strument ëd ritual, com ij baloncin donà ai cit për la Prima Comunion.
Produssion moderna
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ancheuj, an Piemont a-i son d'artigian ch'a prodovo dësmore educative basà an sla sostenibilità, com oget ëd bòsch reciclà o stòfa natural. Le scòle d'artisanà, coma cole ëd Biela e Coni, a manten-o vive le técniche antiche an formand neuve generassion.
Técniche d'artisanà
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij mèistr a deuvro:
- Intaj: Scultura dël bòsch për creé figure detajà.
- Cusitura a man: Realisassion ëd vestì për bambolòt con tissù locaj.
- Modlage dla teracheuita: Creassion ëd sonaj e animalin për còfo.
- Lavorassion ëd la cartapista: Për mascre e decorassion festive.
Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le dësmore tradissionaj piemontèise a son conservà ant ij musé etnogràfich regional, coma ël Museo Etnologico di Torino e ël Museo della Civiltà Contadina di Cisterna d'Asti. Jë studi dla Università 'd Turin a analiso sò ròl ant la società stòrica.