Database

Un database (an anglèis, sovens ciamà base ëd dàit) a l'é na colession organisà ëd dàit memorisà e gestì për mojen ëd sistema informàtich. A përmet ëd memorisé, modifiché, e arcuvré anformassion an manera eficenta, garantend la coerensa, la sicurëssa, e l'antegrità dij dàit. Ij database a son gestì da sistema ëd gestion ëd base ëd dàit (DBMS) com MySQL, Oracle, o MongoDB.

Stòria

• Ani 1960: Primi database geràrchich e a rej, dovrà ant ij sistema bancari e telecomunicassion.
• 1970: Edgar F. Codd a presenta ël model relassional për IBM, rivolussionand la gestion dij dàit.
• Ani 1980: Svilup dël lengagi SQL (Structured Query Language) për antëragì con ij database relassional.
• Ani 1990: Nàssita dij database orientà a oget (OODBMS) për aplicassion complesse.
• Ani 2000: Espansion dij database NoSQL për gestì grand volum ëd dàit nen struturà (Big Data).
• Al di d'ancheuj: Database an nìvola (cloud) e sistema ibrid SQL/NoSQL.

Strutura e Component

Un database a l'é formà da:

• Tàule (Tabele): Organisassion dij dàit an righe (record) e colòne (camp).
• Schema: Definission ëd la strutura dij dàit (relassional, document, graf).
• DBMS: Sistema ch'a gestiss j'arserche, transassion, e sicurëssa.
• Index: Strutura për velocisé l'arcuper dij dàit.
• Transassion: Operassion ch'a garantisso l'antegrità (ACID: Atomicità, Coerensa, Isolament, Durabilità).

Tipologìe

• Relassional (SQL): Dàit organisà an tàule colegà (es. MySQL, PostgreSQL).
• NoSQL:
  • Document (es. MongoDB): Memorisa dàit an document (JSON/XML).
  • Ciav-valor (es. Redis): Assòcia na ciav a un valor.
  • Graf (es. Neo4j): Model relassion complesse antra oget.
  • Colonar (es. Cassandra): Otimisà për arcuper ràpid.
• Geràrchich/Retajà: Vej model për strutura a gerarchìa o rej.
• Distribuì: Dàit spantià an pì server (es. Amazon DynamoDB).
• An memòria (es. SAP HANA): Velocità àuta për anàlisi an temp real.

Usagi Pràtich

Ij database a servo ant:

• Aplicassion d'ampressa: Gestional (ERP), relassion client (CRM).
• E-commerce: Archivi ëd prodot e ordin.
• Salute: Stòria médica dij patient.
• Sossial media: Gestion d'utent e post.
• IoT: Colession ëd dat da sensor.

Avantagi e Svantagi

• Avantagi:
  • Coerensa: Dàit agiornà an temp real.
  • Sicurëssa: Contròl d'acess e backup.
  • Scalabilità: Capacità ëd gestì milion ëd record.
  • Antegrità: Validassion e regole për evité error.
• Svantagi:
  • Complessità: Progetassion e manteniment técnich.
  • Còst: License DBMS e hardware potent.
  • Performansa: Latense ant le operassion complesse.
  • Dipendent dal fornidor: Difìcil migrassion tra sistema.

Evolussion Tecnològica

• Ani 2000: Nàssita dël Big Data e database NoSQL.
• Ani 2010: Migrassion vers ël cloud (Amazon RDS, Google Cloud SQL).
• Al di d'ancheuj:
  • Database multi-model: Sopòrt për pì schema (es. ArangoDB).
  • AI integrà: Prognòstich e gestión automatisà.
  • Database ëd blockchain: Archivi decentralisà (es. BigchainDB).
  • NewSQL: Combinassion ëd SQL e scalabilità NoSQL (es. CockroachDB).

Arferiment

1. Codd, E. F. (1970). "A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks". *Communications of the ACM*.
2. Elmasri, R. (2016). *Fundamentals of Database Systems*. Pearson.
3. Leavitt, N. (2010). "NoSQL Databases: New Hope for Big Data". *IEEE Computer Society*.

Ligam esterne

• [Documentassion ufissial ëd MySQL](https://dev.mysql.com/doc/)
• [Introduzion ai database NoSQL](https://www.mongodb.com/nosql-explained)