Disastr natural

Un disastr natural a l'é n'event o n'ansem d'event catastròfich causà da process naturaj dla Tèra o dl'atmosfera, con efet devastant an sla società, l'ambient, e l'economìa. Costi event a peulo esse amplifià da l'atività uman-a, com ël cambiament dël clima o la degradassion dj'ecosistema. La gestion dij disastr a l'é n'element ciav ant la protession sivila.

Cause

Fenòmen geològich: Teramòt, erussion vulcàniche, fran-e.
Fenòmen idro-climàtich: Inondassion, suitin-e, tempeste, uragan.
Fenòmen biològich: Epidemìe, invasion d'inset o organisn invasiv.
Atività uman-e: Dësblé dij bòsch, urbanisassion sensa contròl, emission ëd gas sèra.

Sòrt prinsipaj

Sìsmich: Teramòt e tsunami (es. Sumatra 2004, Giapon 2011).
Idrològich: Inondassion (es. Piemont 1994).
Meteorològich: Uragan (es. Katrina 2005), onde ëd calor, tempeste ëd fiòca.
Vulcànich: Erosion ëd montagne (es. Pompei 79 d.C.), nìvole ëd sënner.
Geomorfològich: Fran-e (es. Vajont 1963), coladura ëd pàuta.
Feu naturaj: Propagà an condission ëd sëcchëssa estrema (es. Australia 2019-2020).

Efet

Uman: Mòrt, ferì, dëspërsion ëd comunità (pi ëd 60 milion ëd përson- afetà tuti j'agn).
Econòmich: Dëstrussion d'anfrastruture, pèrdita d'atività agrìcole o andustriaj (es. cost ëd $210 miliard dòp l'uragan Harvey 2017).
Ambiental: Pèrdita ëd biodiversità, degradassion dël teren, contaminassion d'eva.

Prevension e Mitigassion

Sistemi d'alert tempestiv: Misura ëd sensor e comunicassion për evité tragedie.
Polìtiche ëd gestion dël teritòri: Costrussion anti-sìsmica, protege le zòne ùmide.
Educassion dla popolassion: Esercitassion regolar e pian d'evacuassion.
Cooperassion antërnassional: Acòrdi com ël Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030.

Disastr naturaj an Piemont

Ël Piemont a l'é espost a vàire arzigh:

Inondassion: Le pien-e dël Po e dël Tani (es. 1994, 2016).
Fran-e: Ant le zòne montagnose com le Val Susa e Langhe.
Valanghe: Ant le Alp durant l'invern.
Onde ëd calor: Aumentà dal surscaudament global (es. 2003 con +40°C a Turin).

Event stòrich

1631: Erussion dël Vesuvi ch'a l'ha copà 4.000 përson-e.
1908: Teramòt ëd Messina (7.1 Richter) con 100.000 mòrt.
1994: Inondassion an Piemont con 70 comun-e afetà e 70 mòrt.
2004: Tsunami dl'Océan Indian con 230.000 mòrt.
2020: Incendi record ant l'Artich për via dle temperadure àute.

Arferiment

UNISDR (2015). Sendai Framework for Disaster Risk Reduction.