Ecologìa

L'ecologìa (dal grech oikos, "ca", e logos, "studi") a l'é la siensa ch'a studia la relassion antra j'organism viv e l'ambient antorn a lor, comprèis j'element abiòtich (come clima, aria, eva, teren) e j'element biòtich (àutri esse viv). A l'é un camp ëd la biologia, ma a dòvra ëdcò conossense ëd chìmica, fìsica, e geologìa.

Session prinsipaj

Livej d'organisassion

Organism individuaj: Comportament e adatament ëd na sìngola creatura.
Popolassion: Grup d'organism ëd la midema spece ant n'àrea.
Comunità: Tute le popolassion ch'a vivòto ant un ambient (es. bòsch, lagh).
Ecosistema: L'union tra comunità e l'ambient fìsich (es. Alp piemontèise, ël fium Pò).
Biosfera: L'ansem dj'ecosistema globaj.

Fluss d'energìa e sicl dla materia

Le cadene alimentar a mostro com l'energìa a passa da produtor (piante) a consumator (erbìvor, carnìvor).

J'element com carbòni, ossìgen, e azot a sìrcolo ant la natura (es. la fotosìntesi).

Biodiversità

La varietà ëd vita an sla Tèra a l'é essensial për la stabilità dj'ecosistema. La pèrdita ëd biodiversità (es. estinsion dle spece) a mnassa l'equilibri natural.

Problema modern

L'atività uman-a (es. industria, agricoltura intensiva) a causa:

Cambiament climàtich: Aument ëd CO₂ për via dij combustìbij fòssil.
Deforestassion: Pèrdita d'habitat naturaj (es. bòsch tropicaj).
Inquinament: Plastiche ant ij mar, pesticid ant l'eva.

Amportansa dl'ecologìa

Për salvaguardé le risorse naturaj (eva, teren fèrtil) për le generassion future.

Për capì com j'uman a peulo vive an armonìa con la natura.

Për deje sostegn a le lej ambientaj e ai proget ëd conservassion (es. parch naturaj dël Piemont).

Vos corelà