Energìa idroelétrica

Energìa idroelétrica a l'é l'energìa otnùa dal moviment o dal pèis dël fluss d'eva (fium, cascade, lagh) për generé eletricità. A l'é un-a dle pì veje e spantià sorgiss d'energìa renovàbil, ch'a contribuiss a apopré ël 16% ëd la produssion elétrica mondial e al 40% dël total renovàbil.

Stòria

L'usagi dl'eva për generé fòrsa a armonta a l'antichità, con le roe idràuliche dovrà për maciné ël gran. La prima central idroelétrica moderna a l'é stàita realisà dël 1882 a Appleton, Stat Unì. An Piemont, la central ëd Càiri, costruìa dël 1885, a l'ha marcà l'inissi dl'idroeletricità regional. Ant ël sécol XX, grand proget com la Diga ëd Hoover (1936) e la Diga dle Tre Gole (Cin-a, 2003) a l'han dimostrà ël potensial ëd costa energìa.

Prinsipi ëd fonsionament

Un sistema idroelétrich a l'é formà da:

Diga o presa: A ten da banda l'eva, creand un dislivel (energìa potensial).
Turbin-a: L'eva a passa travers a na turbin-a (es. Pelton, Francis), ch'as fa giré.
Generator: A trasforma l'energìa mecànica an eletricità.

Ij tipo prinsipaj d'impiant a son:

A bassin: Con lagh artifissial për memorisé l'eva e regolé la produssion.
A fluss lìber: Sensa bassin, a deuvra ël fluss natural dël fium.
Ëd pompagi: A memorisa l'energìa pompand l'eva andaré a un bassin àut.

Aplicassion

Generassion d'eletricità: An Italia, l'idroeletricità a contribuiss al 15-20% ëd la produssion total.
Contròl dle inondassion: Le dighe a ten-o sota contròl ij fluss d'eva durant le pieuve fòrt.
Irigassion: L'eva memorisà a peul esse dovrà për l'agricoltura.
Turism: Lagh artifissiaj com ël Lagh ëd Serrù (Val ëd Lans) a son atrassion turìstiche.

Sfide e crìtiche

Ambientaj: Auterassion dj'ecosistema fluviaj, blocà dla migrassion dij pess (es. salmon).
Sossiaj: Spostament ëd comunità locaj për la costrussion ëd grand dighe.
Geològich: Arzigh ëd colass ëd dighe (es. dësastr ëd Vajont, 1963).
Sedimentassion: Ampiniment dij bassin con ëd rovin-e, ridovend la capacità.

Futur

Le neuve sfide a ancludo:

Modernisassion: Agiorné ij sistema vej për aumenté l'eficensa.
Mini-idroeletricità: Impiant cit për comunità isolà o zòne montagnin-e.
Conession con àutre renovàbij: Ibridassion con solar o eòlich për na fornitura costanta.

Esempi ant ël Piemont

Central ëd Entracque: Un dij pì amportant impiant d'Europa, con na capacità ëd 1.300 MW.
Central ëd Malciaussia: Ant ël Parch Nassional dël Grand Paradis, ch'a dòvra l'eva d'un lagh natural.
Diga ëd Vajont: Ancheuj inativ, ma stòrich esempi dle conseguense d'un proget mal gestì.

Esempi globaj

Cin-a: La Diga dle Tre Gole a l'é la pì granda central idroelétrica al mond.
Brasil: La central ëd Itaipu, sël fium Paraná, a serv Brasil e Paraguay.
Canada: La provincia dël Québec a produv ël 95% ëd soa eletricità da l'idroeletricità.

Vardé ëdcò

Colegament estern

Terna - Rete eletrica italian-a e dat sj'impiant idroelétric.
Associassion Mondial dl'Idroeletricità