Fótbal
Ël fótbal (o balon) a l'é lë spòrt dë squadra pì popolar al mond, giugà da doi team ëd 11 giugador mincadun ch'a së sfido për marché pont an campand na bala ant la rèj aversaria. A l'ha soe rèis ant l'Anghiltèra dël sécol XIX, ma a l'é dventà në strument ëd coesion sossial e passion coletiva an tut ël mond. An Piemont, ël fótbal a l'ha na tradission arfàita, con dle squadre stòriche coma la Juventus e ël Torino FC, e na cultur ch'a marca l'identità regional.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël fótbal modern a l'é nassù ant j'ani 1863 an Anghiltèra, con la fondassion ëd la Football Association. A l'é rivà an Italia a la fin dël sécol XIX, grassie a j'anglèis ch'a vivìo ant le sità portuaj. An Piemont, ij prim club a son nassù a Turin: la Juventus (1897) e ël Torino FC (1906), ch'a l'han dàit vita a na rivalità stòrica (ël Derby della Mole). Dël sécol XX, ël fótbal piemontèis a l'ha dominà ël campionà italian, con la Juventus vagnadora ëd 36 campionà e ël Torino FC protagonista ant j'ani '40 (ël Grande Torino).
Strutura dël gieugh
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël fótbal as gieuga an s'un camp retangolar d'erba o sintétich, con:
- Doi pòrte (rèj) a j'estremità.
- Na bala ëd coram o sintética.
- Linie ch'a definisso l'àrea ëd gieugh, ël sènter, e le àree ëd penalty.
- La partìa a dura 90 minute, dividùa an doi temp ëd 45 minuta, con un antërsession ëd 15. L'obietiv a l'é marché pì grìe che l'aversari, campand la bala ant la rèj.
Regole prinsipaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]Fale e cartlin-e: L'arbitr a sansion-a contat violent, mancà ëd rispet, o gest antisportiv con cartlin-e giaun-e e rosse.
Fuorigieugh (offside): Un giugador a peul nen arsèive la bala s'a l'é pì anans che l'ùltim difensor.
Tir ëd penalty: Concedù për fale ant l'àrea ëd penalty.
Angagi dle man: Mach ël portié a peul dovré le man ant soa àrea.
An Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël fótbal piemontèis a l'ha un ròl sentral ant la cultura local:
- Squadre stòriche: La Juventus (campion d'Europa e dël mond) e ël Torino FC (con sò mit dël Grande Torino, squadra ch'a dominava ant j'ani '40).
- Stadi: L'Allianz Stadium ëd Turin (Juventus) e lë Stadio Olimpico Grande Torino.
- Gioventù: Scòle e académie për formé ij giov talent, coma ël Juventus Academy e ël Torino Youth Sector.
- Dòne: Ël fótbal feminin a chërs, con squadre coma la Juventus Women ant la serie A.
Significà cultural
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël fótbal an Piemont a l'é pì che në spòrt: a l'é n'assion ëd passion ch'a uniss generassion. Ël Derby della Mole (Juventus vs. Torino) a l'é n'event ch'a divid e a rapresenta l'identità turinèisa. Le partìe a son ocasion për radunesse ant le contrà, ij bar, e jë stadi, anté che le canson dij tifos a creo n'atmosfera ëd festa. A l'é 'dcò në spòrt ch'a smon ëd stòrie ëd riscat sossial, con dij giov ch'a rivo al sucess partend dai camp ëd periferìa.
Técniche e strategìe
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij giugador a deuvro:
- Driblé: Cambié diression për passé ij difensor.
- Passagi precis: Creé ocasion d'atach con colaborassion ëd squadra.
- Tir da leugn: Sfruté j'eror dël portié aversari.
- Difèisa organisà: Marcament a òm për òm o a zòna.
Le squadre piemontèise a son arnomà për soe tàtiche difensiv (es. catenaccio) e l'atach lest.
Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]La stòria dël fótbal piemontèis a l'é documentà ant j'archivi dla FIGC (Federassion Italian-a fótbal), ant ij musé dle squadre (es. J-Museum dla Juventus), e ant ij lìber ëd stòria local. Jë studi sël ròl sossial dël fótbal a son publicà da università coma cola 'd Turin.