Fortran

Ël Fortran (abreviassion ëd "Formula Translation") a l'é un lengagi ëd programassion àut livel creà dël 1957 da IBM, progetà për càlcol sientìfich e angegnerìstich. A l'é un dij prim lengagi ëd programassion àut livel e a l'ha giutà a definì le base për la programassion moderna. Arnomà për soa eficensa ant ël processé operassion numèriche, a l'é ancora dovrà ant ij supercomputer, simulassion sientìfiche, e model ëd prevision meteorològica.

Stòria

1957: Prime version ëd Fortran (Fortran I) për IBM 704, con sintassi basà su fórmule matemàtiche.
1958: Fortran II a introduv le sot-routin-e e ël sopòrt a le fonsion.
1966: Standard Fortran 66 (FORTRAN IV), prim standard ANSI.
1978: Fortran 77 a mejora ël contròl ëd fluss e j'operator lògich.
1991: Fortran 90 a gionta programassion orientà a oget, array dinàmiche, e mòduj.
2003/2008: Standard modern con sopòrt a OOP avansà e interoperabilità con C.
2018: Fortran 2018 a introduv coarray për programassion paralela.

Strutura e Component

Sintassi matemàtica: Es. `OPERATION = (A + B) * C`.
Array e matris: Gestion eficent ëd dat multidimensionaj.
Module: Organisassion dël còdes an component riutilisàbij.
Subprogram: Sot-routin-e e fonsion për struturé ël còdes.
Compatibilità: Manteniment ëd còdes vej an version neuve.

Usagi Pràtich

Fìsica computassional: Simulassion ëd partissele e model climàtich.
Ingegnerìa: Anàlisi dë sforz e dinàmica dij flùid.
Supercomputer: Còdes otimisà për architeture paralele (es. Cray, IBM Blue Gene).
Finansa: Model ëd arzigh e predission ëd mërcà.

Avantagi e Svantagi

Avantagi:
- Efissensa numèrica: Velocità àuta për càlcol complicà.
- Stabilità: Còdes a durà longa për aplicassion crìtiche.
- Librarìe sientìfiche: Ampia disponibilità (es. LAPACK, BLAS).
Svantagi:
- Sintassi veja: Strutura pòch flessìbil për programador modern.
- Mancansa ëd fonsion modèrne: Concorensa con Python e C++ ant l'AI.

Evolussion Tecnològica

Ani 1960: Aplicassion ant l'Apollo e programa spassiaj (es. NASA).
Ani 1980: Utilisassion ant ij mainframe për elaboré dat sientìfich.
Al di d'ancheuj:
- Integrassion con Python: Usagi ëd librarìe Fortran an framework modern.
- Paralelism: Coarray e OpenMP për multi-core e GPU.

Vardé ëdcò

Arferiment

Metcalf, M. (2018). *Modern Fortran Explained*. Oxford University Press.
ISO/IEC 1539-1:2018. *Fortran 2018 Standard*.

Ligam estern