Gamel

Ël gamel a l'é n'animal erbìvor ëd granda dimension ch'a aparten al géner Camelus e a la famija dij Camelidae. Conossù për soe gheube (bossòt ëd grass) e soa resistensa a le condission estreme dij desert, a l'é stàit fondamental ant la stòria uman-a coma animal da soma, da monta e da produssion ëd làit. A esisto doe specie prinsipaj: ël gamel dromedari (Camelus dromedarius), con na sola gheuba, e ël gamel bactrian (Camelus bactrianus), con doe gheube.

Classificassion sientìfica

• Regn: Animalia
• Filum: Chordata
• Class: Mammalia
• Órdin: Artiodactyla
• Famija: Camelidae
• Géner: Camelus
• Specie: C. dromedarius, C. bactrianus

Descrission

Ij gamel a l'han un còrp robust, con na gamba longa e na pel ëd sòlit brun ò bes. Soe caraterìstiche pì notàbij a son:

• Gheuba: Anmagasin-a grass, nen eva, ch'a-j dà energìa durant dij perìod sensa mangé.
• Pé largh: Për nen afondé ant la sabia.
• Naris mòbij: A peulo saré për evité che la sabia a intra ant ël nas.
• Sign spess e orije curte për protegg-je da le tempeste ëd sabia.

Ij dromedari a rivo a 2,2 m d'autëssa e a peulo vive fin a 40 agn.

Comportament e dieta

Ij gamej a son adatà a la vita ant ij desert: a peulo soporté fin a 15 di sensa eva e resiste a temperadure ëd 50°C. A mangio erba, feuje spinose, e piante salà, e a peulo bèive fin a 150 liter d'eva an 15 minute. A vivo an ëstrop guidà da n'esemplar dominant (mas-cc) e a comùnico con crij rauch e moviment dël cò.

Abitat

• Dromedari: Desert d'Àfrica setentrional, Medi Orient, e Asia sentral.
• Bactrian: Zòne desertiche e steparìe frèide d'Asia sentral (es. Mongolia).

Ant ël Piemont, ij gamej a son vist mach ant ij zoo o ant jë spetàcoj dij sirch, ma a l'han gnun ròl stòrich ant la region.

Amportansa stòrica e econòmica

Ij gamej a son stàit dovrà për sécoj coma:

• Animal da soma: Për traversé desert coma la Via dla Seda.
• Produtor ëd làit, carn, e lan-a (për ël bactrian).
• Atrassion turìstica: Corse ëd gamel e monta tradissional.

Soa resistensa a l'é smijà a la perseveransa ant la cultura popolar.

Specie e ìbrid

• Dromedari: 90% dij gamej al mond. Sensa gheuba, a l'é pì adatà al càud.
• Bactrian: Men numeros, a soporta ëdcò ël frèid (fin a -30°C).
• Ibrid (Bukht): Ancrosi tra dromedari e bactrian, pì fòrt ma stéril.

Ant la cultura piemontèisa

Mancand na tradission local dij gamej, a son associà a l'esotism e a le conte d'aventure. La paròla "gamel" a peul esse dovrà ant ël parlé piemontèis për descrive na përson-a motobin passient ò ch'a peussa soporté 'd situassion dure.

Arferiment

• FAO. (2021). The Role of Camels in Desert Agriculture.
• Wilson, R. T. (2019). The Camel. Routledge.