Gieugh
Ël gieugh a l'é n'atività struturà con régole, but, e antërassion, creà për diversion, educassion, competission, o espression cultural. A peul esse fìsich, mental, o digital, e a l'ha un ròl fondamental ant l'antërassion uman-a e ant lë svìlup ëd le capassità sossiaj. An Piemont, ij gieugh a son parte dla tradission popolar e a son present ant le feste, ij rituaj e la vita quotidian-a.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij gieugh a son presente ant la stòria uman-a da sempe. Ant l'antichità, j'egissian a giugavo al Senet, ij roman a organisavo le ludi (spetàcoj), e ij grech a l'han creà le Olimpiadi. Con l'industrialisassion, ij gieugh modern coma jë spòrt organisà e ij videogieugh a l'han cambià ël panorama, ma vàire tradission a son mantenùe.
Caraterìstiche
[modìfica | modifiché la sorgiss]Un gieugh a peul avèj cost element:
- Régole: Linie guida ch'a definisso lòn ch'a l'é përmëttù.
- Obietiv: Vitòria o arzultà pari.
- Antërassion: Tra giugador, o contra n'ambient (coma ant ij gieugh ëd pc).
- Lìber partessipassion: Sernùa ëd partecipe o chité.
- Ij materiaj a peulo varié: bòsch, carte, bale, o tecnologìe digitaj.
Utilisassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij gieugh a servo a:
- Educassion: Ansegné strategìa, colaborassion, e pensé crìtich (esempi: scach).
- Salute: Gieugh fìsich për mejoré la coordinassion (esempi: balon).
- Coesion sossial: Creé legam antra le përson-e, com ant le feste paisan-e.
- Conservassion cultural: Manten-e vive tradission locaj, coma ij gieugh antich ëd Piemont.
Sòrt ëd gieugh
[modìfica | modifiché la sorgiss]Gieugh ëd tàula: Scach, dama, giaco dël parch (tradissional piemontèis).
Gieugh ëd carte: Scopa, Brìscola, dovrà ant le famije e ij circoj.
Gieugh fìsich: Balon, rincorsa dle bòce, o pal dla cucagna ant le sagre.
Videogieugh.
Gieugh ëd ròl: Conté stòrie an live o an digital.
Tradission piemontèisa
[modìfica | modifiché la sorgiss]An Piemont, vàire gieugh a son legà a le stagion e a le feste:
- Giaco dle nos: Ant j'oton, competission a colp ëd nos ant ij pais.
- Balon elàstich: Variant local dël balon prëstà, con régole particolar.
- Corsa dij bòca: Gara anté che ij partissipant a deuvo porté d'uva o d'àutri prodòt ant na sesta.
- Gieugh ëd carte ant le vijà: Ant le sèire d'invern, le famije as radunavo për giughé a Scopa e Tresset.
Significà cultural
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij gieugh an Piemont a son në specc dla società e dla stòria local. A conto ëd la vita rural, dij travaj dij camp, e dle relassion antra le comunità. Ant ël Carlevé ëd Ivreja, ël gieugh dle arancëtte a simboleggia la rivolta dij sitadin contra ël podèj. Le sagre, coma cola dla Bagna Cauda, a intro gieugh e danse për ten-e vive le tradission.
Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij document su ij gieugh piemontèis a son conservà ant ij musé etnogràfich, coma ël Museo Etnologico di Torino, e ant le registrassion oraj dij vej paisan. Jë studi dël Centro Studi Piemontesi a analiso ël ròl dël gieugh ant la cultura regional.