Infart

Linfart (o infart al cheur) a l'é na condission médica d'emergensa andova che ël fluss ëd sangh a un tòch dël cheur as bloca, causand mòrt dël tessù cardìach. Sòn a peul capité për via ëd n'aterosclèrosi (arstrission dle arterie coronarie) o ëd na trombòsi (coàgol ëd sangh). L'infart a l'é un-a dle prinsipaj càuse ëd mòrt ant ël mond.

Stòria

La conossensa dj'infart a l'é ancaminà a dësvlupesse ant ël sécol XX, con jë studi dzora a l'aterosclèrosi e ij coàgoj. Ant j'agn 1980, l'antrodussion ëd fibrinolìtich (medicament ch'a dësbloca ij coàgoj) e d'angioplassìa (dilatazion dle arterie) a l'ha ridovù la mortalità. An Piemont, j'ospidal com le Molinëtte ëd Turin a son líder ant ël tratament d'emergensa.

Càuse e Fator d'arzigh

Aterosclèrosi: Plache ëd colesterol ch'a strenzo le arterie coronarie.
Ipertension: Pression àuta ch'a danegia ij vass sanguign.
Fumé: A riduv ël livel d'ossìgen ant ël sangh.
Diabete: Glicemìa àuta ch'a favoriss l'infiamassion.
Ereditarietà: Stòria famijar ëd maladìe cardìache.

Sìntom

Dolor al pèit: Intens, ch'a peul estend-se a brass, schin-a, o mandrila.
Fià curt: Dificoltà a respiré.
Sudor frèid: Sensassion ëd vërtigin o nàusea.
Assensa dël pols: Debolet o iregolar.

Nòta: An cheidun (sovens dòne o dij vej), ij sìntom a peulo esse meno ciàir (es. dolor ëd stòmi).

Diagnòsi e Tratament

Diagnòsi:

Eletrocardiograma (ECG): A mostra anormalità ant l'atività cardìaca.
Test dël sangh: Rileva j'enzim cardìach (es. troponin-a).
Angiografìa coronaria: A visualisa le arterie blocà.

Tratament d'emergensa:

Aspirin-a: A riduv la formassion ëd coàgoj.
Ossìgen: Për mejoré l'ossigenassion.
Angioplassìa: A deurv l'arteria con në stent.

Terapìa a longh termo:

Beta-blocant: A riduv ël travaj dël cheur.
Statin-e: A contròla ël colesterol.
Riabilitassion cardìaca: Esercissi guidà për arcuperé la fòrsa.

Prevension

Dieta mediterania: Pòch grass saturà, tante fruta e verdura.
Esercissi regolar: Almanch 30 minut al di.
Pianté lì 'd fumé: Riduv ël risch ëd 50% apress 1 ann.
Controlé pression e colesterol: Visite regolar dal médich.

An Piemont, ël program "Cheur san" dël 2023 a eufr test gratuit për j'adult con fator d'arzigh.

Curiosità

Ël prim infart documentà ant la stòria médica a l'é stàit descrivù dël 1768 dal dotor William Heberden.

L'atris piemontèisa Giovanna Ralli a l'ha survivù a n'infart ant j'agn 1990, deventand testimonial për la prevension.

Ant ël dialèt piemontèis, as dis "A l'ha ciapà un còlp ëd cheur" për descrive n'atach cardìach.

Arferiment

Organissassion Mondial ëd la Sanità (OMS), Maladìe Cardìache (2023).
Region Piemont, Pian për la Prevension Cardìaca (2022).