Influensa

L'influensa a l'é n'anfession viràl aùssa dle vie respiratòrie causà dal virus ëd l'influensa (famija Orthomyxoviridae). A l'é caraterisà da frev àuta, dolor muscolar, e sìntom respiratòri, e a peul porté a complicanse grave, dzortut ant le përson-e vulneràbij. A l'é un-a dle maladìe pì spantià al mond, con epidemie anviron an tuti ij pais.

Stòria

L'influensa a l'é documentà già ant l'antichità, ma la pì famosa pandemìa a l'é stàita cola dël 1918-1919 (ciamà "Spagneula"), ch'a l'ha causà 50-100 milion ëd mòrt. Dël 1933, jë siensià Wilson Smith, Christopher Andrewes, e Patrick Laidlaw a l'han isolà për la prima vira ël virus ëd l'influensa uman-a. Ant j'agn 2000, le pandemìe dël H1N1 (2009) e dël COVID-19 (che a l'ha dij sintom simij) a l'han arciamà l'atension an sla necessità ëd vigilansa.

Cause

Ij virus ëd l'influensa as divido an tipo A, B, e C:

Tipo A: Pì grev, con sota-tipo basà an sle protein-e H (emoagglutinin-a) e N (neuraminidasi). Esempi: H1N1, H3N2.
Tipo B: Men sever, ma ancora bon ëd causé epidemie.
Tipo C: Men comun, con sìntom leger.

Trasmission:

Stisse o toss (gosse ëd saliva).
Contat con surfasse contaminà (man a boca, euj).
Aria bondosa ant ëstansie sarà.

Fator d'arzigh: Età estreme (cit o vej), maladìe cròniche (diabete, cardiopatìe), gravidansa, sistema imunitari dëbòl.

Sìntom

Ij sìntom a comparisso 1-4 di dòp l'esposission e a comprendo:

Frev àuta (38-40°C) e tërmolon.
Toss sùita e mal ëd gola.
Dolor muscolar e articolar (ciamà "dolor ëd pera").
Mal ëd testa e stanchëssa estrema.
Congestion nasal o nas ch'a cola.
Ant ij cit: vòmit o diarrea.

Atension: L'influensa a l'é pa n'infreidor e a peul porté a ospedalisassion.

Diagòstich

Esam clìnich: Valutassion dij sìntom e dij fator d'arzigh.
Test rapid: Cerca d'antìgen viral ant un tampon nasofaringé.
PCR: Për confermé ël tipo ëd virus.
Coltura viral: Për studié le caraterìstiche dël virus.

Tratament

Arpòs e idratassion: L'element pì amportant.
Antipirétich/antidolorìfich: Paracetamol, ibuprofen (për fé calé la frev e ij dolor).
Antiviraj: Oseltamivir (Tamiflu) o Zanamivir, ma a son pì efetiv s'a son pijà ant ij prim 48 ore.
Antibiòtich: Mach s'a-i son complicanse batèriche (es. polmonite).

Prevension

Vacin antinfluensaj: Consijà për tuti, dzortut për le përson-e a arzigh. A l'é agiornà minca ann përchè ij virus a cambio.
Igene: Lavesse le man ëd soens, sté lontan da përson-e malavi, tossì ant ël gòmit.
Mascarine: Utij ant le situassion d'arzigh.

Complicanse

- Polmonite viral o batérica: La pì greva, dzortut për vej o imunodeprimù.
Miocardite o encefalite (anfession dël cheur o dël servel).
Pegiorament ëd maladìe cròniche (es. asma, diabete).
Sìndrom da fatiga post-viràl.

Pandemìe notàbij

1918-1919 (Spagneula): Causà da H1N1.
1957 (Asiàtica): H2N2.
1968 (Hong Kong): H3N2.
2009 (Suin-a): Neuva s-cëppa H1N1.

Riferiment

Taubenberger, J.K. (2006). "1918 Influenza: the Mother of All Pandemics". *Emerging Infectious Diseases*.