Informassion

L'informassion a l'é n'ansem ëd dat, fàit, o conossense organisà për dé significà a un contest o a na situassion. A l'é la base d'ogni process ëd decision, studi, o comunicassion, e a peul esse tratà, memorisà, o spantià për mojen ëd sistema técnich, lengagi, o sostegn fìsich.

Definission e caraterìstiche

L'informassion as definiss tanme na mzura ëd ridussion ëd l'ancertëssa ant un sistema. Soe prinsipaj caraterìstiche a son:

Utilìtà: Deuv esse pertinent për chi a la dòvra.
Precision: A deuv arpresenté la realtà sensa error.
Tempestività: A deuv esse agiornà për esse efetiva.
Ciarëssa: A deuv esse comprèisa da sò destinatari.

Sòrt d'informassion

A peul classifichesse an base a soa natura o a sò usagi:

Qualitativa vs Quantitativa

Qualitativa: Descrision ëd caraterìstiche nen numeràbij (es. opinion, esperiense personaj).

Quantitativa: Basà su dat numeràbij e mzurabij (es. statìstiche, percentuaj).

Primaria vs Secondaria

Primaria: Racòlta diretament da la sorgiss (es. anterviste, sondagi).

Secondaria: Giàa elaborà o publicà da d'àutri (es. arsèrche bibliogràfiche).

Digital vs Analogica

Digital: Memòria an formà binari (es: file ëd test, foto anformà).

Analogica: Supòrt fìsich (es: registrassion an cassëtta, giornaj ëd carta).

Stòria dl'informassion

L'usagi ëd l'informassion a l'ha evolvù con la società:

Età pre-istòrica: Comunicassion oral e pitore rupestr.
Antichità: Scritura sumera, papir egissi, archiv ëd pergamen-e.
Medi Ev: Monio copista e nàssita dle bibliotèche.
Sécol XV-XVIII: Stampa a caràter mòbij, giornaj, e sìrcoj literari.
Sécol XX: Telégraf, radio, television, e nàssita ëd l'anformàtica.
Sécol XXI: Internet, sossiaj media, Inteligensa Artifissial, e Big Data.

Amportansa ant la società

L'informassion a l'é un patrimoni crìtich ant:

Educassion: A l'é la base dël process d'aprendiment.
Economìa: Le decision finansiarie a dipendo da dat ëd mercà.
Polìtica: La trasparensa dle neuve a garantiss democrassìa.
Salute: Le neuve médiche a salvo dle vite.

Tecnologìe ëd gestion d'informassion

Ij sistema modern a përmëtto ëd traté enorm quantità d'anformassion:

Computer e server: Elaborassion e memorisassion dij dat.
Internet: Spantiament globaj an temp real.
Anteligensa artifissial: Anàlisi automàtica ëd pattern compless.
Cloud computing: Acess a archivi remot.

Problema e sfide

Sovracàrich d'anformassion (information overload): Dificoltà a filtré neuve ùtij.

Desinformassion: Neuve fàusse o manipulà ch'a danegio la società.

Privacy: Arzigh ëd violassion dij dat personaj.

Divisa digital: Disuguajansa d'acess a l'anformassion antra pais ësvilupà e nen.

Informassion ant la natura

Ëdcò j'organism vivent a dòvro d'anformassion për sopravive:

Còdes genétich: ël DNA a memorisa anformassion për l'evolussion.
Comunicassion animal: Segnaj për la surtìa, l'alarm, o la riprodussion.
Ecosistema: Scambi d'anformassion chìmiche antra piante e animaj.

Teorìa dl'anformassion

La Teorìa matemàtica dl'anformassion, dësvlupà da Claude Shannon ant ij agn '40, a studia com l'anformassion a peul esse mzurà, codificà, e trasmëttùa. A l'ha posà le base për le comunicassion digitaj e ij protocol ëd coression d'eror.

Curiosità

Ant ël 2020, ël volum ëd dat generà minca second a l'era ëd 1.7 MB për mincadun ëd j'8 miliard ëd person-e al mond.

Ël termo “bit” (unità d'anformassion) a ven da "binary digit".

L'enciclopedìa pì granda al mond, Wikipedia, a conten pì ëd 60 milion ëd vos an oltre 300 lenghe.

Conclusion

L'informassion a l'é l'element ch'a alimenta l'età moderna, trasformand-se ant un valor econòmich e coltural. Soa gestion responsàbil a l'é essensial për un progress sostenìbil e për evité ij perìcoj ëd n'usagi sensa contròl.