Inondassion
N'inondassion a l'é n'event natural andoa na quantità ecessiva d'eva a inonda na zòna ch'a l'é normalment suita. A peul capitè për via ëd pieuve fòrte, ëd fusion ëd fiòca, o ëd failure ant ij sistema ëd drenagi. J'inondassion a son un dij disastr naturaj pì frequent e a peulo causé dann grev a j'anfrastruture, a l'agricoltura, e a la salute uman-a.
Cause
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Pieuva intensa: Tempeste prolongà o violente ch'a supero la capacità d'assorbiment dël teren.
- Surtìe d'eva da fium o ri për via ëd pieuve o fusion ëd giassé.
- Tempeste maritime: Onde ch'a s-cianco le còste (es. storm surge).
- Dësblé dij sistema ëd drenagi: Surtìe ëd canaj o urbanisassion ecessiva.
- Cambiament dël clima: Aument ëd tempeste estreme e livej dël mar.
Sòrt d'inondassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]- inondassion lòsna: A riva an pòchi minute o ore, dzortut ant le zòne montagnose.
- inondassion fluvial: Evriment d'un fium ch'a inonda le zòne visin-e.
- inondassion costiera: Marèe àute o onde ch'a intro ant ël teritòri.
- inondassion urbàn-a: Eva ch'a peul nen esse drenà ant le sità për via d'asfalt e struture.
Efet
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Uman: Mòrt, ferì, dëspërsion ëd famije, maladìe trasmëttùe da l'eva (es. cólera).
- Econòmich: Dëstrussion ëd ca, stra, e coltivassion; cost ëd ricostrussion.
- Ambiental: Erosion dël teren, pèrdita ëd biodiversità, contaminassion d'eva.
Prevension e Gestion
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Sistema d'alert: Misura ëd livel dij fium e prevision meteo për deje temp a la gent d'andé via.
- Anfrastruture: Dighe, mur ëd conteniment, e bassin ëd retention.
- Polìtiche d'urbanisassion: Evité ëd costrùe ant le zòne a arzigh (es. pian aluvionaj).
- Restàur ëd le zòne ùmide: Le palude e j'area naturaj a peulo amortì l'eva.
- Educassion: Pian d'evacuassion e sensiblisassion dla popolassion.
inondassion an Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Piemont a l'é un-a dle region italian-e pì esposte a j'inondassion, dzortut ant la Pianura Padan-a:
- 1994: Inondassion greva dël Pò e Tani, con 70 mòrt e 40.000 evacuà.
- 2000 e 2016: Àutre inondassion ch'a l'han colpì le provinse ëd Coni, Lissandria, e Turin.
- Zòne a arzigh: Le rive dël Po, Tani, e Stura, e le bassure ëd Monfrà.
Misura locaj:
- Autorità dël bassin dël Po: Contròl dij livej d'eva e gestion dij dighe.
Event stòrich
[modìfica | modifiché la sorgiss]- 1966 (Firense): Inondassion dël fium Arno ch'a l'ha dësblà part ëd la sità.
- 2005 (New Orleans, USA): L'uragan Katrina a l'ha causà n'inondassion ch'a l'ha copà 1.800 përson-e.
- 2022 (Pakistan): Piòve monsòniche ch'a l'han anondà un ters dël pais, con 1.700 mòrt.