Interassion debla
L'interassion debla (o fòrsa debla) a l'é un-a dle quatr fòrse fondamentaj ëd la natura, ansema a la gravità, l'eletromagnetism e l'interassion fòrta. A l'é responsàbil ëd chèich process ëd decadiment nuclear (coma ël decadiment beta) e a giuta a regolé le reassion nuclear ant ël cheur dle stèile. A l'é ëdcò essensial ant ij process ëd trasformassion ëd le partissele elementar, com ij quark e ij lepton. Costa fòrsa a l'é medià da le partissele ciamà boson W e Z, ch'a pòrto na càrica dël tipo "dèbol", e a l'é descrivùa da la teorìa dl'eletrodinàmica debla (o Model Eletrodèbol).
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]La comprension dl'interassion debla a l'é ancaminà dël sécol ch'a fa XX. Dël 1933, ël fìsich Enrico Fermi a l'ha proponù la prima teorìa matemàtica për descrive ël decadiment beta. Contut, la teorìa modërna a l'é stàita dësvlupà ant j'agn '60 e '70, con ël travaj ëd fìsich com Sheldon Glashow, Abdus Salam, e Steven Weinberg, ch'a l'han unificà l'interassion debla e l'eletromagnetism ant ël Model Eletrodèbol. Cost model a l'ha prevëddù l'esistensa dij boson W e Z, confermà sperimentalment dël 1983.
Descrission
[modìfica | modifiché la sorgiss]L'interassion debla a l'é diferenta da j'àutre fòrse përchè a peul cangé la "sòrt" (o flavor) dij quark e dij lepton. Për esempi, ant ël decadiment beta, un neutron as trasforma an proton, con l'emission d'un eletron e d'un antineutrin. Sòn a càpita përchè un quark "down" a dventa un quark "up" për mojen ëd l'emission ëd na partissela W⁻. A l'opòst ëd l'eletromagnetism, ij boson W e Z a l'han na massa elevà (circa 80-90 GeV/c²), lòn ch'a rend l'interassion debla motobin curt-ragi (10⁻¹⁸ m).
Proprietà
[modìfica | modifiché la sorgiss]Mediassion dij boson W e Z: Ij boson W⁺, W⁻, e Z⁰ a son ij mediator ëd la fòrsa debla. Ij boson W a son carià, ël boson Z a l'é neuter.
Violassion ëd la parità: L'interassion debla a rispeta pa la simetrìa ëd parità, visadì a preferiss n'orientament ëd spin rispet a n'àutr.
Cangiament ëd flavor: A l'é l'ùnica fòrsa ch'a peul modifiché la sòrt dij quark (es. da "strass" a "up").
Ròl ant la Fìsica
[modìfica | modifiché la sorgiss]L'interassion debla a l'é fondamental ant:
- La fusion nuclear ant le stèile, andova a përmet la trasformassion ëd proton an neutron.
- Ël decadiment radioativ dj'element, com l'urani o ël carbon-14.
- La sìntesi dij element pesant ant le supernòve.
- Jë esperiment ëd partissele àute energie, andova as produvo dij process com la produssion ëd boson W e Z.
Vardé ëdcò
[modìfica | modifiché la sorgiss]Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]Fermi, E. (1934). "Tentativo di una teoria dell'emissione dei raggi β". Ricerca Scientifica.
Glashow, S. (1961). "Partial-symmetries of weak interactions". Nuclear Physics.