Interfacia utent gràfica

N'interfacia utent gràfica (an anglèis Graphical User Interface, GUI) a l'é un sistema d'antërassion ch'a përmet a j'utent ëd comuniché con na màchina an dovrand d'element visiv com fnestre, ìcone, menù, e pontador. A sostituiss j'antërfacie testuaj (CLI) an rendend l'usagi pì intuitiv, dzortut për utent nen técnich. Le GUI a son dovrà ant ij sistema operativ, aplicassion, e dispositiv mobij.

Stòria

Ani 1960: Concet ëd GUI a nasso ant ij laboratòri ëd Xerox PARC, con ël proget Xerox Alto (1973).
Ani 1980: Apple a comercialisa Lisa (1983) e Macintosh (1984), prim sistema con GUI për ël pùblich.
Ani 1990: Microsoft Windows e Linux X Window System a populariso la GUI ant ij PC.
Ani 2000: Nàssita dle GUI tàtij për smartphone (iOS, Android).
Al di d'ancheuj: GUI an realtà aumentà (AR) e vocaj (es. Siri, Alexa).

Strutura e Component

Na GUI tìpica a comprend:

Fnestre: Àree visual për organisé contnù.
Ìcone: Figure cite ch'a rapresento programa o archivi.
Menù: Liste d'opsion për selessioné comand.
Pontador (cursor): Contròl ëd la posission an scherm (es. mouse, dil).
Widget: Element d'antërassion (boton, casele ëd test).

Tipologìe

Desktop GUI: Sistema tradissional con fnestre e menù (es. Windows, macOS).
Mobile GUI: Otimisà për scherm cit (es. iOS, Android).
Web GUI: Antërfacia basà su navigator (es. Gmail, Facebook).
Touch GUI: Sensìbil al toch (es. ATM, tablet).
3D GUI: Ambient virtual (es. videogieugh, strument ëd progetassion).

Usagi Pràtich

Le GUI a servo për:

Gestì sistema operativ e programa.
Navighé ant Internet.
Creé document con editor testuaj o gràfich.
Controlé robòtica o sistema industriaj.
Antëragì con aplicassion multimojen.

Avantagi e Svantagi

Avantagi:
- Intuitività: Amprendiment pì rapid për utent neuv.
- Acessibilità: Compatìbil con tecnologie d'agiut (es. scren leger).
- Multitasking: Mùltiple fnestre duvertà an paralel.
Svantagi:
- Risòrse: Consuma pì memòria e potensa ëd càlcol che CLI.
- Limitassion técniche: Difìcil automatisassion ëd process compless.

Evolussion Tecnològica

Ani 2000: GUI animà (es. effet ëd trasparensa ant macOS).
Ani 2010: Flat design (stil minimalista) e responsive design (adatassion a scren).
Al di d'ancheuj:
- GUI sensìbij al contest: Cambi d'opsion basà an sl'utent.
- Interfacia gestual: Contròl con moviment dël còrp (es. Microsoft Kinect).
- Integrassion AI: Assistent virtuaj ch'a preven-o le necessità.

Vardé ëdcò

Arferiment

Johnson, J. (1997). *GUI Bloopers: Don'ts and Do's for Software Developers and Web Designers*. Morgan Kaufmann.
Norman, D. (2013). *The Design of Everyday Things*. Basic Books.

Ligam esterne

Stòria dla GUI (Xerox PARC)