Java (lengagi ëd programassion)

Java a l'é un lengagi ëd programassion orientà a j'oget, àut livel, e generàl-propòsit, creà da James Gosling a Sun Microsystems dël 1995. A l'é arnomà për sò mòt "scrive na vira, fé giré dapertut" (Write Once, Run Anywhere), grassie a la Màchin-a Virtual Java (JVM) ch'a eseguiss ël còdes compilà an snë spessìfica architetura. Java a l'é dovrà ant l'ambient empresarial, aplicassion mobij (Android), servissi web, e sistema embedded.

Stòria

1991: James Gosling a ancamin-a ël proget "Oak" për dispositiv embedded.
1995: Sun Microsystems a presenta Java 1.0, con l'obietiv ëd dovrelo për Internet.
1996: Lansi dël JDK 1.0 (Java Development Kit).
2004: Java 5 a introduv generics, metadata (anotassion), e autoboxing.
2010: Oracle a cata Sun Microsystems, dventand ël mantnidor ëd Java.
2014: Java 8 a gionta lambda, stream API, e ël motor Nashorn.
2017: Java 9 a introduv ël sistema ëd mòdoj (Project Jigsaw).
2023: Java 20 a continua l'evolussion con fil virtual (Project Loom) e pattern matching.

Strutura e Component

JVM (Java Virtual Machine): A eseguiss ël bytecode compilà, garantend l'indipendensa da la piataforma.
JDK (Java Development Kit): Strument për dësvlupé, compilator (`javac`), e librarìe.
JRE (Java Runtime Environment): Ambient për eseguì aplicassion Java.
Caraterìstiche dël lengagi:
- Orientà a j'oget: Class, eredità, polimorfism.
- Gestion automàtica ëd memòria: Colession ëd rumenta (garbage collection).
- Sicurëssa: Contròl d'acess e sandbox për aplicassion an ligna.

Usagi Pràtich

Aplicassion empresariaj: Framework com Spring e Hibernate.
Android: Dësvlup ëd aplicassion mòbij (coregiù da Kotlin dal 2019).
Web e backend: Servissi RESTful con Jakarta EE e servidor com Tomcat.
Big data: Librarìe com Apache Hadoop e Apache Spark.
Dispositiv embedded: Sistema ëd control e IoT.

Avantagi e Svantagi

Avantagi:
- Piataforma independent: Giré an su minca sistema operativ con JVM.
- Librarìe estèise: Sopòrt a vàire fonsion via Maven e Gradle.
- Comunità ativa: Mantniment regolar e documentassion completa.
Svantagi:
- Verbosità: Pì còdes che lengagi com Python.
- Consum ëd memòria: JVM a peul ciamé pì risorse che lengagi compilà.

Evolussion Tecnològica

Java EE/Jakarta EE: Piataforma për aplicassion empresariaj, separà da Oracle dël 2017.
Project Loom: Fjj virtuaj për gestion eficent ëd concorensa.
GraalVM: Compilador ch'a mejora le prestassion e sopòrta lengagi multipl.

Vardé ëdcò

Arferiment

Bloch, J. (2018). *Effective Java*. Addison-Wesley.
Oracle (2023). *Java Documentation*. [Disponìbil an ligna](https://docs.oracle.com/javase).

Ligam estern