Lìquid

Ël lìquid a l'é un dij quatr stat fondamentaj dla materia, caraterisà da avèj un volume fissà ma na forma ch'as adata al recipient ch'a lo conten. A l'é në stat ëd transission antra ël sòlid (rigid) e ël gas (spantià), con partìcole ch'a peulo score l'un-a an sl'àutra ma manten-e na densità simil a cola dël sòlid. Esempi comun a comprendo l'eva, l'euli, e l'àlcol. Le propietà dij lìquid a son governà da la viscosità, la tension superficial, e la pression.

Natura dël lìquid

Ij lìquid a mostro caraterìstiche distinte:

• **Viscosità**: Resistensa a score (es. melassa a l'é pì viscoza che eva).
• **Tension superficial**: [[Fòrsa] ch'a tend a minimisé l'àrea superficial (es. formassion dë stisse).
• **Incompressibilità**: Volum praticament fissà, anche s'a peul varié legerment con la pression.
• **Capilarità**: Capacità ëd monté o calé an tub strèit grassie a l'adesion e coesion molecular.

Le partìcole ant un lìquid a son bondose ma a manten-o na certa strutura, sensa organisassion cristalin-a. A la temperadura ëd fusion, un sòlid as fond an lìquid; a la temperadura ëd ebolission, ël lìquid as trasforma an gas.

Produssion e Sorgiss

Ij lìquid a peulo esse otnù da:

• **Sorgiss naturaj**:
  • Còrp ìdrich (eva d'océan, lagh, fium).
  • Essudà d'organism vivent (es. lait, resin-a dle piante).
  • Giassiment soterani (petròli, eva mineral).
• **Sintesi artifissial**:
  • Mës-cia ëd component chìmich (es. dissolvent industriaj).
  • Distilassion ëd sostanse naturaj (es. euli essensiaj, alcòlich).
  • Reassion chìmiche (es. produssion d'àcid solfòrich).

Usagi e Aplicassion

Ij lìquid a l'han n'ampia utilità ant:

• **Vita quotidian-a**: Beivande, lavesse, riscaudament (eva ant ij radiator).
• **Industria**: Lubrificant për màchine, dissolvent ant la pitura, colant ant ij reator nuclear.
• **Medzin-a**: Sangh e plasma për trasfusion, siròp për meisin-e.
• **Tecnologìa**: Sistema idràulich (fren ëd macchine), lìquid cristalin ant jë scherm LCD.
• **Siense**: Solvent ant ij laboratòri chìmich, studi ëd proprietà reològiche.

Efet e Sicurëssa

• **Benefissi**:
  • Traspòrt ëd nutriment ant j'organism vivent.
  • Dissolussion ëd sostanse për process chìmich o biològich.
• **Risch**:
  • **Tossicità**: Lìquid com ël mercuri o solvent orgànich a peulo esse pericolos.
  • **Flamabilità**: Lìquid com benzina o alcòlich a peulo pijé feu.
  • **Contaminassion ambientaj**: Sversament d'euli o chìmich ant ij cors d'eva.

Për sicurëssa, a son dovrà: contenidor sigilà, ventilassion ant j'ambient ëd travaj, e evité l'esposission.

Stòria

• **Archimede** (sécol III a.C.): A fòrmula ël prinsipi dl'idrostàtica (fòrsa ëd galegiament).
• **Blaise Pascal** (sécol XVII): A studia la pression ant ij lìquid e soa trasmission.
• **Osborne Reynolds** (sécol XIX): A classifica ël fluss dij lìquid an laminar e turbulent.
• **Sécol XX**: Svilup ëd lìquid sintétich për l'industria (es. silicon, lìquid dij fren).
• **Anviron dël 2000**: Studi an sij lìquid supercrìtich e aplicassion ant l'estrassion chìmica.