Lìter
Ël lìter (sìmbol: L o l) a l'é n'unità dë mzura dël volum, dovrà ant ël Sistema Métrich Decimal e acetà dal Sistema Antërnassional d'Unità (SI) për usagi comun. A corispond al volum ëd un cub ëd 10 cm ëd banda (1 decìmeter cub) e a l'é dovrà dzortut për lìquid, ma ëdcò për mzuré ël contnù ëd contnidor o d'ambalagi.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]1795: Ant ël perìod dla Rivolussion Fransèisa, ël lìter a l'é stàit definì coma "volum ëd 1 kg d'eva pura a soa densità màssima (4°C)". A l'é stàit parte dël neuv Sistema Métrich.
1964: La definission a l'é stàita modifichà për coleghela esplicitament al decìmeter cub: 1 L = 1 dm³, separand la mzura dal pèis dl'eva.
1979: Ël SI a l'ha ufissialisà ël lìter coma unità "acetà", ma pa base, con sìmbol L o l.
Definission
[modìfica | modifiché la sorgiss]Volum Equivalent: 1 L = 1 dm3 = 0,001 m3
Relassion con ël Kilogram: Prima dël 1964, 1 L d'eva a 4°C a l'avìa na massa ëd ~1 kg.
Precision: Ël lìter a l'é esat 0.001 m³, sensa dipendense da propietà fìsiche dle sostanse.
Sot-multipl e Multipl 1 mililìter (mL): 0.001 L (usà për meisin-e o ingredient an cusin-a).
1 sentilìter (cL): 0.01 L (dovrà për mzuré beivande coma ël vin).
1 decilìter (dL): 0.1 L.
1 etolìter (hL): 100 L (comun ant l'agricoltura për mzuré gran o bira).
Usagi
[modìfica | modifiché la sorgiss]Vita Quotidian-a: Bevande, carburant (L/km), prodot ëd pulissia.
Industria: Chìmica (reagent), alimentar (produssion ëd làit), agricoltura (traspòrt ëd lìquid).
Siensa: Ant j'esperiment, ël lìter a l'é dovrà për volum pa tròp precis, antramentre che ël m³ o ël cm³ a son preferì.
Ël Lìter ant ël Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël Piemont, la region, con soa tradission vitìcola, a deuvra ël lìter për mzuré la produssion ëd vin (es. "500 L për botal") e d'àutri prodòt locaj com ël làit o l'eva mineral.
Curiosità
[modìfica | modifiché la sorgiss]Confront con àutre unità: 1 L ≈ 0.264172 galon merican; 1 galon anglèis = 4.54609 L.
Anvironament: Na cisterna d'eva ëd 1000 L (1 m³) a peul sosten-e na famija për 2-3 sman-e.
Scritura: An Piemontèis e Italian, as deuvra "L" për evité confusion con ël nùmer "1".
Conclusion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël lìter a l'é n'unità versàtil e amportanta ant la società moderna, colegà a la stòria dël comersi e dla siensa. Soa semplicità a l'ha rendulo un element essensial ant la vita ëd minca di, da la cusin-a a l'industria pesanta. Ant ël Piemont, soa gestion precisa a l'é garantìa da realtà d'eccellensa com l'INRIM, ch'a manten l'afidabilità dle mzure an tut ël mond.