Lampadin-a a incandessensa
La lampadin-a a incandessensa a l'é un dispositiv ëd luminosità ch'a produv lus an fasend passé na corent elétrica travers un filament ëd tungsten, fin a portelo a n'àuta temperatura (incandessensa). Stòria ch'a domina l'iluminassion dël sécol XX, ma a l'é stàita gradualmente sostituìa da tecnologìe pì efissente com ij LED e le làmpade fluoressent. Soa produssion a l'é limità o proibìa an vàire pais për motiv energétich.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij prim esperiment con l'incandessensa elétrica a armonto a Humphry Davy, ch'a l'ha dëmostrà l'efet dël 1802 con na "lampada a arch". Ant ël 1879, Thomas Edison e Joseph Swan a l'han ësvilupà separà ij prim modèj pràtich ëd làmpade a incandessensa con filament ëd carbon. Edison a l'ha otnù un brevet ant jë Stat Unì, ma la dìsputa con Swan a l'é finìa con la creassion ëd na società conossùa com "Edison & Swan". Ant ël 1910, William David Coolidge a l'ha anventà ël filament ëd tungsten, pì durèivol. Dòp l'agn 2010, vàire nassion a l'han bandì soa vendita për sò bass efissiensa energética.
Classificassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij tipo prinsipaj ëd lampadin-e a incandessensa a son:
Për forma
[modìfica | modifiché la sorgiss]- A19: Forma clàssica "a pruss".
- Glòbo: Sférica, për but decorativ.
- Tubolar: Longa e cita, për aplicassion speciaj.
Për tension
[modìfica | modifiché la sorgiss]- 110-120V: Standard ant le rèj domèstiche.
- 220-240V: Për pais con rèj a àuta tension.
Për base
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Edison (E26/E27): Base a vis àutor.
- Bayonet (B22): Base a fissura, comun an Euròpa.
Làmpade alògen
[modìfica | modifiché la sorgiss]Na variant pì efissient, con gas alògen ch'a riduv ël calor dël filament.
| Tipo | Caraterìstiche | Aplicassion |
|---|---|---|
| A19 | Forma tradissional | Iluminassion general |
| Alògen | Lus bianca, pì efissient | Far ëd viture, negòssi |
| Tubolar | Dimension cita | Frigo, forn |
Aplicassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le lampadin-e a incandessensa a j'ero dovrà ant:
- Ca e ufissi: Ambient ëd travaj e residensiaj.
- Traspòrt: Far vej ëd viture e biciclëtte.
- Decorassion: Luminarie natalissie e lampadari antich
- Spetàcoj: Projetor cinematogràfich stòrich.
Amportansa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le lampadin-e a incandessensa a l'han trasformà la società, përmëttend ël travaj e la vita social ëd neuit. Tutun, a consumo fin al 90% d'energìa an calor (përdùa) e mach ël 10% an lus. Sòn a l'ha portà a legislassion për sostituìe con tecnologie pì verd. Malgré sòn, a son ëstàite un sìmbol ëd l'inovassion otocentesca.
Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Edison, T. A. (1880). Brevet ëd la lampadin-a a incandessensa.
- Friedel, R. (1986). Edison's Electric Light: Biography of an Invention. Rutgers University Press.
- EPA (2010). Linee guida su l'efissiensa energética.