Lega
Na lega metàlica a l'é un material compòst formà da doi o pi metàj combinà, o ëd metàj con d'element nen metàlich, për ameliorene le propietà fìsiche o chìmiche. Le leghe a son dovrà dzortut për otnì na combinassion ëd durëssa, resistensa a la corosion, fusibilità, o àutre caraterìstiche nen possìbij con ij metàj pur. Esempi comun a comprendo l'assel (fer e carbòni), ël bronz (ram e stagn), e l'alumini legà con magnesi o silissi.
Natura dle leghe
[modìfica | modifiché la sorgiss]Na lega a l'é formà da:
- **Metal base**: Ël component prinsipal (es. fer ant l'assel, ram ant ël bronz).
- **Element d'agionta**: Element giontà për modifiché le propietà (es. carbòni ant l'assel, cròm ant j'assel inossidàbij).
Le leghe a peulo esse:
- **Omogenee**: Strutura cristalin-a unificà (es. oton).
- **Eterogenee**: Mës-cia ëd fase diferente (es. assel con perlite o cementite).
Le propietà a dipendo da la composission, la strutura microscòpica, e ël process ëd produssion.
Produssion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le técniche prinsipaj për creé leghe a son:
- **Fusion**: S-ciòde ij component e mës-cjé ant un forn (es. bronz ant l'Età dël Bronz).
- **Pover metallùrgich**: Compaté pover ëd metàj e sintetiseje a àute temperadura.
- **Tratament tèrmich**: Modifiché la strutura cristalin-a con temprage (quenching), reveniment (tempering), o normalisassion.
- **Travaj mecànich**: Laminé, pressé, o forgié për otnì forme e resistensa.
Aplicassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le leghe a son dovrà ant vàire setor:
- **Costrussion**: Assel për struture, pont, e veicoj.
- **Traspòrt**: Leghe d'alumini për aeroplan o automòbij (legerëssa).
- **Medzin-a**: Titani ligà për pròtesi (compatibilità biològica).
- **Eletrònica**: Saldature (stagn e piomb) për colegament elétrich.
- **Art**: Bronz për statue, argent për bigioterìa.
Sòrt ëd leghe
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Assel**: Fer + carbòni (fin a 2.1%). Classificà an assel al carbon, inossidàbij, o aleà.
- **Bronz**: Ram + stagn (o àutri element com alumini o fòsfor).
- **Oton**: Ram + zinch.
- **Leghe d'alumini**: Alumini + magnesi, silìssi, o cheur.
- **Superleghe**: Resistente a àute temperadure (es. nìchel-cròm për turbine).
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Età dël Bronz** (3300–1200 a.C.): Prima lega dovrà an massa da l'òm (bronz për utiss e arme).
- **Età dël Fer** (1200 a.C.): Svilup dle técniche për fé fer e assel.
- **Arvolussion siderùrgica** (sécol XIX): Produssion ëd massa d'assel con ël process Bessemer.
- **Sécol XX**: Svilup dle leghe d'alumini e superleghe për l'aviassion e l'industria spassial.
Sicurëssa e Sfide
[modìfica | modifiché la sorgiss]- **Tossicità**: Cheiche leghe a peulo conten-e element pericolos (es. piomb ant l'oton).
- **Riciclagi**: Le leghe a peulo esse fondùe torna, ma a devo esse separà për component.
- **Cost**: Metàj ràir (es. titani) a rendo costose vàire leghe.