Linux

Linux a l'é un nùcleo (kernel) lìber e duvert për sistema Operativ, dësvlupà dal programador finlandèis Linus Torvalds dël 1991. Combinà con j'utiss GNU e d'àutre component, a forma ël sistema operativ complet ciamà GNU/Linux, dovrà an server, computer personaj, dispositiv embedded, e supercomputer. Linux a l'é arnomà për soa flessibilità, stabilità, e sopòrt a vàire architeture hardware. A l'é distribuì sota licensa GPL (General Public License), ch'a garantiss la libertà d'usagi, modìfica, e condivision.

Stòria

1991: Linus Torvalds a anonsia ël prim kernel Linux ant un grup ëd discussion, an basandse an sël sistema Minix.
1992: Linux a combin-a soe fonsion con j'utiss GNU, creand un sistema operativ complet.
Ani 1990: Nàssita dle prime distribussion coma Slackware, Debian, e Red Hat.
Ani 2000: Sucess ëd distribussion për utent com Ubuntu e aprovament ant l'ambient empresarial.
An ldi d'ancheuj: Linux a equipagia 90% dij server anternet, smartphone Android, e dispositiv IoT.

Strutura e Component

Un sistema GNU/Linux a comprend:

Kernel Linux: Gestiss l'acess a l'hardware e jë strument ëd base.
Utiss GNU: Shell (Bash), compilador (GCC), e librarìe.
Gestor ëd pachet: Strument për instalé programa (es. APT, DNF, Pacman).
Ambient ëd desktop: GNOME, KDE, o XFCE për l'antërfacia utent.
Servissi ëd sistema: Demon për ret, stampa, e sicurëssa.

Distribussion

Debian-based: Ubuntu, Linux Mint (amichevoj për utent neuv).
Red Hat-based: Fedora, CentOS (për server e amprèise).
Arch-based: Arch Linux, Manjaro (për utent avansà).
Specialisà: Kali Linux (sicurëssa), Raspbian (për Raspberry Pi).

Usagi Pràtich

Server: Web (Apache/Nginx), database (MySQL), cloud (OpenStack).
Desktop: Alternativa a Windows/macOS për ufissi e multimojen.
Ambarà: Router, smart TV, màchine inteligente.
Supercomputer: 500 dij 500 supercomputer pì potent a deuvro Linux.
Dispositiv mobij: Android a l'é basà su un kernel Linux modificà.

Avantagi e Svantagi

Avantagi:
- Lìber e duvert: Modìfica sensa restrission.
- Sicurëssa: Vulnerabilità coregiùe rapidament.
- Personalisassion: Scella da minimalista a completa.
Svantagi:
- Curva d'amprendiment: Difìcil për utent nen técnich.
- Compatibilità: Cheich programa propietari a travajo nen.

Evolussion Tecnològica

Ani 2000: Introdussion ëd kernel 2.6 con sopòrt multi-core.
Ani 2010: Adossion an sle piataforme cloud e mobile.
Al di d'ancheuj:
- Container: Docker e Kubernetes basà su Linux.
- Kernel Live Patching: Agiornament sensa reinissialisé.
- IoT: Sistema operativ për sensor e dispositiv conness.

Vardé ëdcò

Arferiment

Torvalds, L. (2001). *Just for Fun: The Story of an Accidental Revolutionary*. HarperBusiness.
Moody, G. (2001). *Rebel Code: Linux and the Open Source Revolution*. Basic Books.

Ligam esterne