Mangé
Ël mangé a l'é l'ansem d'aliment che le përson-e a consumo për sopravive e alimentesse. Ant ël Piemont, ël mangé a l'ha na tradission rica e varià, arfless ëd la stòria, la geografia e la cultura locaj, con ëd piàt che a combin-o influense ruraj, montagnin-e, e urban-e.
Stòria dël mangé piemontèis
[modìfica | modifiché la sorgiss]La cusin-a piemontèisa a l'é stàita anfluensà da le invasion seltìche, roman-e, e da jë scambi comersiaj con la Fransa e la Liguria. Durant ël Medi ev, ij monio a l'han svilupà técniche ëd conservassion dij mangé, com la salassion dle carn e la produssion ëd formagg. Con l'ariv dl'età moderna (për esempi, la patata e le tomàtiche dòp ël 1492), la dieta a l'é vnùa pi varià.
Piat tradissionaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]Agnolòt: Pasta vempìa con carn ëd vache o crin, servìa con condiment d'aròst o bur e sàvia.
Bagna cauda: Sàussa càuda ëd aj, anciove, e d'euli, dovrà për bagné ij vegetaj ant l'invern.
Frit mist: Mës-cia ëd carn, formagg, fruta, e verdure fricassà, tìpich dle feste.
Bonet: Dessert ëd cicolata e amaret, simil al flantan ma pi cremos.
Tajarin: Pasta fin-a a l'euv, servìa con condiment ëd trìfola o ragù.
Prodòt locaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]Trìfola bianca d'Alba: Fonz motobin arnomà për sò aròm intens, cujì da stèmber a dzèmber.
Giandoja: Creme ëd ninsòle e cicolata, nà a Turin dël sécol XIX.
Formagg: Castelmagn (DOP), Robiòla ëd Rocaveran, e Toma piemontèisa.
Vin: Bareul, Barbaresch, Barbera, e Moscà d'Ast, esportà an tut ël mond.
Ris ëd Vërsèj: Coltivà ant le risere ëd la pianura, dovrà për risòt e antipast.
Festività e tradission
[modìfica | modifiché la sorgiss]Fera dla Trìfla d'Alba: Da otóber a dzèmber, con degustassion e mërcà antërnassionaj.
Salon dël Gust (Turin): Event organìsà da Slow Food për promeuve la cusin-a sostenìbil.
Sagre: Feste locaj com la Sagra dël Povron a Carmagnòla o la Fèsta dël Bacialé ant ël Monfrà.
Influensa d'àutre culture
[modìfica | modifiché la sorgiss]La cusin-a fransèisa a l'ha lassà soa ampronta ant l'usagi dël bur e dle sàvie, mentre che cola lìgur a l'ha portà le técniche ëd pasta frësca.
Ël moviment Slow Food
[modìfica | modifiché la sorgiss]Fondà dël 1986 a Bra da Carlo Petrini, ël moviment Slow Food a combat për la difèisa dla biodiversità alimentar e dle tradission culinarie locaj. L'Università ëd Siense Gastronòmiche ëd Polens a forma ij neuv leader ant l'alimentassion sostenìbil.
Curiosità
[modìfica | modifiché la sorgiss]La carn crùa a l'é un piat tìpich dij restorant piemontèis, servìa con limon e parmesan.
Ël café a l'ha un ròl sentral ant la società, con tradission com ël bicerin (café, cicolata, e crema ëd làit).
Ij grissin (ghërsin) a son nà a Turin dël sécol XVII e a son ëspantiasse an tut ël mond.
Ël mangé piemontèis a l'é n'espression d'identità e comunità, un pont ëd partensa për esploré la richëssa cultural dël teritòri. A arpresenta n'armonìa antra tradission e inovassion, anté che minca piàt a conta na stòria.