Material esplosiv
Ij materiaj esplosiv a son sostanse o mës-cie ch'a peulo liberé n'àuta quantità d'energìa an forma d'esplosion, ëd sòlit generà da reassion chìmiche o fìsiche. A son dovrà ant la minera, l'edilissia, la guèra, e j'event ëspetacolar (es. feu d'artifissi). An Piemont, l'utilisassion d'esplosiv a l'ha marcà tant l'andustria coma la stòria militar.
Composission e produssion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij material esplosiv a peulo esse chìmich (basà su reassion ëd decomposission ràpida) o mecànich (combinassion ëd combustìbil e ossidant). J'ingredient prinsipaj a peulo anclude:
- Nitroglicerin-a: Utilisà ant la dinamite.
- Trinitrotoluen (TNT): Comun ant le aplicassion militar.
- Nitrat d'amòni: Dovrà ant j'esplosiv andustriaj (es. ANFO).
- Pover nèira: Mës-cia ëd salnitr, carbon, e sofro.
La produssion a veul síntesi chìmica an ambient controlà, con atension a la sigurëssa. Ant le fàbriche piemontèise d'Epinasseul (Cuneo), a son prodovù esplosiv për la minera fin al sécol ch'a fa XX.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij prim esplosiv conossù a armonto a la Pover nèira, anventà an Cin-a ant ël sécol IX. Rivà an Euròpa ant ël Medi Ev, a l'é stàit dovrà për canon e fusil ant le bataje piemontèise (es. assedi ëd Turin dël 1706).
Ant ël sécol XIX, l'anvension dla dinamite da part d'Alfred Nobel a l'ha revolussionà l'andustria dël traspòrt e dla costrussion. An Piemont, j'esplosiv a son ëstàit ciav për la realisassion d'euvre grandiose com ij tùnel dël Fréjus (1871), ch'a colegavo Italia e Fransa.
Sòrt ëd material esplosiv
[modìfica | modifiché la sorgiss]Esplosiv chìmich:
- A àuta potensa (es. TNT, RDX): Për usagi militar.
- A bassa potensa (es. pover nèira): Për feu d'artifissi o cassa.
- Esplosiv andustriaj: Dinamite, ANFO (dovrà ant le minere d'òr ëd la Val Sesia).
- Esplosiv pa chìmich: Gas comprimù o misture combustìbil-aria.
Utilissassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Edilissia e minera: Demolission ëd ròche për stra o tùnel.
Militar: Bombe, granà, munission.
Spetacol: Feu d'artifissi tradissionaj com coj ëd la festa ëd San Gioann (Turin).
Art: Scultura su ròch con esplosiv controlà.
Riciclagi e sfide ambientaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]J'esplosiv a peulo lassé residuà tòssich (es. metaj pesant) ant l'ambient. Ël process ëd smaltiment a deuv esse fàit con técniche specialisà, com la dësativassion o l'inceneriment an ambient sigurà. An Piemont, ij sit ëd veje minere a son ëstàit bonificà për evité l'inquinament d'eva e teren.
Cultura piemontèisa e material esplosiv
[modìfica | modifiché la sorgiss]Stòria militar: La sitadela ëd Turin a l'ha dovrà esplosiv ant le guère.
Musé: Ël Musé Stòrich Nassional d'Artijerìa a Turin a espon munission e canon d'época.
Manifestassion: La Fera dël Feu d'Artifissi a Vinèj (Canavèis), con espert piemontèis ch'a creo coreografìe ëd lus.
Tradission: Ant le valade alpine, l'usagi d'esplosiv për la realisassion ëd stra montagnarde.
Avnì dij material esplosiv
[modìfica | modifiché la sorgiss]A son an cors dësvlup për:
- Esplosiv pì sigur (meno sensìbij a colp o calor).
- Técniche ëd bonifica automatisà për le zone contaminà.
- Utilisassion d'esplosiv biodegradàbij ant l'edilissia.