Nanotecnologìa
La Nanotecnologìa a l'é la siensa ch'a studia e a contròla la materia a livel nano-scala (1-100 nanòmeter), dimension andova ij materiaj a mostro proprietà ch'a cambio da coj dij gròss volùm. A l'é un camp antërdissiplinar ch'a colegà fìsica, chìmica, biologia, e engignerìa për creé neuve aplicassion rivolussionarie.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]La nanotecnologìa a l'ha soe rèis ant ël discors dël 1959 dël fìsich Richard Feynman, "A-i é tant ëd spassi an fond", anté ch'a ipotisava ël manipulé dj'àtom un për un. Ant j'agn 1980, l'anvension dël microscòpi a efet "tunnel" a l'ha përmëttù ëd vëdde e bogé j'àtom. Ël termo "nanotecnologìa" a l'é stàit popularisà da Eric Drexler ant ël lìber "Motor ëd Creassion" (1986). Ant ël sécol XXI, ij progress ant ij material nanocompòst a l'han portà a prodòt com ël grafene e a aplicassion médiche.
Concet prinsipaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]Nano-scala: 1 nanòmeter = 0,000000001 méter (apopré la dimension d'un-a molécole).
Proprietà speciaj: A cambio con la dimension (es. color, condutività, resistensa).
Auto-montagi: Capassità dij component ëd organisesse da soj.
Nanorobòt: Machine microscòpiche për riparé célule o dëstrùe tumor.
Branche prinsipaj
[modìfica | modifiché la sorgiss]Nanomedzin-a: Utilisassion ëd nanopartissele për fé rivé ij fàrmach ant ël còrp.
Nanoelétrica: Component eletrònich pi cit e pi potent (es. chip ëd 5nm).
Siensa dij nano-materiaj: Svilup ëd material com ël carbòni nanotub.
Nanorobòtica: Costrussion ëd robòt microscòpich për aplicassion médiche o andustriaj.
Aplicassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Medzin-a: Nanopartissele për diagnostiché o traté ël càncher.
Energìa: Panej solar pi eficient grassie a nano-struture.
Ambient: Filtrage dj'eve con membran-e nano-perforà.
Consumator: Tessù anti-macia, crema solar con nanoprotession.
Alimentassion: Pachetagi ch'a prevën l'ossidassion dij prodòt.
Importansa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Rivolussion andustrial: Material pi leger, resistent, o autopulent.
Salute: Terapie mirà ch'a riduco j'efet secondari.
Sostenibilità: Tècniche për riduve l'usagi d'energìa e dë scart.
Sfide
[modìfica | modifiché la sorgiss]Sicurëssa: Efet a longh termo dzora la salute uman-a e l'ambient.
Ética: Arzigh ëd deurbe neuve forme d'arme o contròl social.
Cost: Produssion complessa e dispendiosa.
Regolamentassion: Mancansa ëd norme globaj për l'usagi.
Futur
[modìfica | modifiché la sorgiss]Medzin-a personalisà: Nanorobot ch'a riparo célule malavie.
Computassion quantìstica: Memorisé nano-struturà për super-computer.
Material auto-riparant: Struture ch'a gropo le chërpure da sole.
Agro-nanotecnologìa: Fertilisant pi eficient e meno inquinant.