Organism geneticament modificà

Organism geneticament modificà (OGM) a son organism anté che ël material genétich a l'é stàit alterà con técniche ëd engignerìa genética për gionté, gavé o cangé dij gen specìfich. Costi organism a son dovrà ant l'agricoltura, la medzin-a e l'andustria, ma a resto n'argoment motobin discutù për via ëd preocupassion ecològiche, sanitarie e étiche.

Stòria

Ij prim esperiment ëd modificassion genética a armonto a j'agn 1970, quand che Herbert Boyer e Stanley Cohen a l'han creà un bateri ch'a podìa produve un enzima uman. Dël 1983, la prima pianta OGM (un tabach) a l'é stàita dësvlupà. Dël 1994, la tomàtica Flavr Savr a l'é dventà ël prim aliment OGM aprovà për ël consum uman. Da antlora, le coltivassion OGM a son ëspantiasse an tut ël mond, dzortut ant jë Stat Unì, Brasil e Argentin-a.

Técniche ëd modificassion

DNA arcombinant: Anseriment ëd gen estrani ant un organism për atribuìe 'd tràit neuv (es. resistensa a j'inset).
CRISPR-Cas9: Tecnologìa ch'a përmëtt ëd modifiché ij gen con precision àuta.
Sernùa ëd gen: Eliminassion ëd gen ch'a causo maladìe o ch'a ridùo la produtività.

Contrariament a la bariera tradissional, le técniche OGM a përmëtto ëd passé la barera antra specie diferente.

Aplicassion

Agricoltura:
- Piante resistente a j'inset (es. Mais Bt) o a erbicida (es. Soja Roundup Ready).
- Coltivassion ch'a soporto la suitin-a o a conten-o pì vitamìn-e (es. Ris Òr).
Medzin-a:
- Produccion d'insulin-a uman-a da baterìe OGM.
- Svilup ëd vacin (es. contra l'Epatite B).
Andustria: Organism modificà për produve enzima (es. për fé 'l formagg o dësblé la carta).

Crìtiche e debat

Salute: Ëd studi a sugerisso che j'OGM a peulo causé alergìe o antoleranse, ma j'organisassion com la OMS a-j considero sicur s'a son testà.
Ambient: Arzigh ëd contaminassion genética a piante sarvaje, ridussion dla biodiversità, o creassion d'inset resistent.
Econòmich: Le companìe ch'a ten-o ij brevèt (es. Monsanto) a contròlo ël marcà dle smens, con dann për ij cit agricultor.
Ética: Modifiché la natura a l'é considerà "giughé a esse Dé" da chèich grup religios o ambientalista.

Regolamentassion

La legislassion a varia antra ij pais. L'Union Europenga a pretend test rigoros e etichetassion ciàira, mentre jë Stat Unì a son pì permissiv. An Italia, la coltivassion ëd OGM a l'é praticament proibìa dal 2013.

Futur

Le neuve tecnologie com CRISPR e la sìntesi genética a peulo rende le modificassion pì precise e meno costose. J'OGM ëd seconda generassion a visa a mejoré la nutrission (es. ris con fer) o a soporté ij cambiament climàtich. La sfida a l'é d'arzòlve ij problema ëd sostnibilità e trasparensa.

Vardé ëdcò

Colegament estern

Organisassion Mondial dla Sanità - Valutassion dij risigh OGM.
Organisassion për l’Agricoltura e l’Alimentassion - Statìstiche mondiaj sj'OGM.