Papé
Ël papé a l'é un material sùtil e flessìbil, fabricà për sòlit da fibre ëd selulòsa (da bòsch, tessù o d'àutre sorgiss vegetaj). A l'é dovrà për scrive, stampé, ambalé, e an vàire aplicassion artìstiche e andustriaj. Soa invension a l'ha revolussionà la comunicassion e la conservassion dël savèj, dventand un dij material pì amportant ant la stòria dl'umanità.
Composission e produssion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël papé as produv an sëmnant le fibre ëd selulòsa an eva për formé na pasta, ch'a l'é peui ëspantià, scartand l'eva, pressà e suvà. Sti process a peulo esse fàit a man (papé artisanal) o con màchine andustriaj. J'ingredient base a son:
- Fibre ëd selulòsa (da bòsch, coton, o material riciclà).
- Adesiv për ridùe l'assorbiment d'inciòstr.
- Pigment për modifiché ël color o la luminosità.
La produssion moderna a dovra ëd process automatisà, con rotoj gigant ch'a creo feuj ëd papé ëd gròssësse variàbij.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël papé a l'é stàit anventà an Cin-a antorn al II sécol a.C., anté ch'as dovrava fibre ëd moré e d'àutre piante. A l'é rivà an Euròpa via l'Arabia e l'Italia dël sécol XII. Ant ël Piemont, le prime cartiere a son dësvlupasse ant ël Med Ev, dzortut ant le valade fluviaj (coma cola dël Po'), profitand dl'eva com fòrsa motris. Ant ël sécol XIX, con la rivolussion andustrial, la produssion a l'é dventà 'd massa, con fàbriche coma cola ëd Cussan (Turin) ch'a fornìo papé për l'editorìa e l'aministrassion.
Sòrt ëd papé
[modìfica | modifiché la sorgiss]Papé da stampa/scritura: Usà për lìber, giornaj, carta da scrive.
Carton e carton pontà: Për ambalagi resistent.
Papé artisanal: Fabricà a man, dovrà për art o document ëd prestigi.
Papé igienich: Për usagi sanitari.
Papé speciaj: Esempi: papé fotogràfich, papé moneta, papé tèrmich.
Utilisassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Comunicassion (lìber, giornaj, document).
Embalagi (scàtole, sachet, cartolin-e).
Igien-e personal (papé da bagn, fassolet).
Art e decorassion (aquarej, origami, carta pesta).
Riciclagi
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël papé a peul esse riciclà vàire vire, combin che le fibre ëd selulòsa as dësblindo un pòch minca vira. Ël process a riduv ij bzògn ëd bòsch fresch e a consuma men energìa che la produssion da neuva. An Piemont, ij programa ëd racòlta diferensià a son motobin ativ ant le sità prinsipaj.
Cultura piemontèisa e papé
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Piemont a l'ha na tradission d'artisanà dël papé, con cartiere stòriche coma cola ëd Balmuccia (Valsesia), ativa dal sécol XV. Le biblioteche piemontèise (es. La Biblioteca Reàl ëd Turin) a guerno document medievaj e stampà rair, testimoniansa dl'amportansa dël papé ant la conservassion dla memòria stòrica. Ancor ancheuj, j'artista locaj a dòvro técniche tradissionaj për creé papé artisanal decorà, vendù ant le fere regionaj.