Polastr
Ij polastr a son dj'osej domesticà ch'a aparten-o a la specie Gallus gallus domesticus e a la famija dij Fasiànid (Phasianidae). A son anlevà an tut ël mond për soe carn, euv, e pì rarament për jë spetàcoj (com ij combatiment, che a son proibì an vàire pais). Ij polastr a son ëdcò tenù com animaj da compagnìa o për mostre specialisà.
Classificassion sientìfica
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Regn: Animalia
- Filum: Chordata
- Class: Aves
- Órdin: Galliformes
- Famija: Phasianidae
- Géner: Gallus
- Specie: Gallus gallus domesticus
Descrission
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij polastr a l'han un còrp compat, piumagi colorà (sovens con dominansa ëd ross, bianch o nèir), na cresta rossa an sla testa (còl ëd gal), e barbëtte sota al bech. Ij gaj a son pì grand che le galin-e e a l'han ëd piume longhe an sla coa. A son omnìvor e a mangio granaje, smens, inset, e residuà orgànich.
Stòria dla domesticassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij polastr a son stàit domesticà a partì dal gal salvatich asiàtich (Gallus gallus) anviron a 8.000 agn fa ant l'Asia dël Sud-Est. A son ëspantiasse an Euròpa travers l'Asia Minor e a son diventà n'element essensial ëd l'agricoltura rural.
Comportament e riprodussion
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij polastr a vivo an ëstrop con n'órdin social ciamà "gerarchìa dla bëccà" (pecking order). Ij gal a fan ël cant (crij matinal) për marché ël teritòri. Le galin-e a depon-o euv ëd sòlit ant un ni, e a covo j'euv për 21 di përchè as deurbo. Ij polastr a comùnico con dij son divers, com crij d'alarm o ëd ciamà.
Abitat e anlevament
[modìfica | modifiché la sorgiss]A son trovà an tuti ij clima, da coj tropicaj a coj temperà. Ant ël Piemont, a son comun ant le campagne, ant le cort e ant j'alevament intensiv. A l'han damanca d'ëspassi për sgaté, d'eva frësca, e d'un ricòver për protegg-se dal mal temp.
Amportansa econòmica e cultural
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij polastr a son fondamentaj ant l'alimentassion uman-a (carn maira, euv rich ëd protein-e). Soa piuma a l'é dovrà ant ij sach a let e ant l'artisanà. Ant la cultura piemontèisa, ël gal a l'é un simbol ëd vigorìa (es. "gal dël bòrgno"), e le galin-e a son colegà a conte popolar e mode ("A l'ha core 'd galina").
Rasse notàbij
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Bionda Piemontèisa: Rassa autòctona dël Piemont, con piumagi giaun ò dorà.
- Livornèisa: Galin-a bianca con produssion d'euv elevà.
- Gal ëd Brama: Rassa giganta d'orìgin asiàtica.
- Sabelià: Galin-e nèire con euv ëd greuja crema.
Maladìe e sfide
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij polastr a peulo esse colpì da maladìe com l'influensa aviaria, ël còlera dj'osej, o parassit com ij poj. L’alevament intensiv a peul causé problema ëd stress o mancansa d’igiene.
Galerìa 'd figure
[modìfica | modifiché la sorgiss]Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Food and Agriculture Organization (FAO). (2023). Poultry Production and Health.
- Smith, J. (2020). The Domestic Chicken: A Natural History. Princeton University Press.