Pom
Ij pom (nòm sientìfich: Malus domestica) a son ël frut dël pomé, na pianta da frut dla famija dle Rosaceae. Arconossù për sò savor doss o legerment àcid, ij pom a son un dij frut pì coltivà e consumà ant ël mond, comprèis ël Piemont, andova a l'han na tradission agraria e culinaria d'ecelensa.
Botànica
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël pomé a l'é n'erbo ch'a peul rivé a n'autëssa ëd 2-4 méter. Soe fior, bianche o rosà, a smìo a cole dle reuse. Ël frut, ël pom, a l'é na fàussa fruta (ël ver frut a son ëe smens, ciamà "gran-e"), con na bussola carnosa ch'as peul mangesse. La pel a varia da verd a ross, a second ëd la varietà, e la polpa a peul esse crocanta o farinosa.
Varietà piemontèise
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Piemont a l'é famos për vàire varietà locaj ëd pom, caraterisà da savor e resistensa al frèid.
Usagi ant la cusin-a
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij pom piemontèis a son dovrà ant:
- Consum crù: An salade, macedònie, o com merenda.
- Dessert: Torta ëd pom, strudel, o cheuit al forn con ëd sùcher e canela.
- Conserve: Marmlade (es. marmelà ëd Ruinèt), pom ëscaudà, o sucrà.
- Beivande: Sidr, such, o vërsa ant la branda.
- Piat salà: Acompagnà con formagg (es. toma o castelmagn).
Salute
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij pom a son rich ëd fibra (dzortut an pel), vitamin-a C, e antiossidant (coma la quercitin-a). A giuto a regolé ël colesteròl e a sosten-e ël sistema imunitàri. A l'han pòche calorìe e a son adat për la dieta dij diabétich. La pel a peul conten-e pestissidi, për lòn a consijo ëd lavé bin ij pom prima ëd mangeje.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij pom a son coltivà an Piemont dal temp dij Roman, ma a son ësvilupasse ant l'Età ëd Mes grassie a j'ort dij monio. Ant ël sécol ch'a fa XVIII, j'arboriculteur piemontèis a l'han selessionà le varietà pì resistente al clima frèid. Ant j'agn '60, la produssion a l'ha vivù un declin për via dla concorensa dle varietà industriaj, ma dël 2000 a l'é nassùa na rivalorassion dle specie locaj.
Cultura
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël pom a l'é un sìmbol ëd salute e saviëssa ant la cultura piemontèisa. As treuva ant ij proverbi: "Un pom al di a ten lontan ël médich". A l'é ëdcò protagonista ëd feste com la Fera dij Pom ant ël Canavèis e la Sagra dël Pom Rustì an Val Susa. Ant l'art, ij pom a comparisso ant le nature mòrte dël '800 piemontèis.