Protocòl ëd trasferiment ipertestual

Ël Protocòl ëd trasferiment ipertestual (an anglèis Hypertext Transfer Protocol, HTTP) a l'é un protocòl d'aplication ch'a përmet ël trasferiment d'anformassion antra client e servidor an sla ragnà. Progetà për la comunicassion ant ij sit web, a l'é la base dël World Wide Web e a l'é dovrà për carié pàgine HTML, figure, e d'àutri contnù. HTTP a l'é stateless (sensa memorisé stat) ma a peul gestì session con ij cookie.

Stòria

• 1989: Tim Berners-Lee a crea HTTP al CERN për condivide document sientìfich.
• 1991: Prima version (HTTP/0.9), sempi, ch'a manda mach test.
• 1996: HTTP/1.0 a introduv header, métod (GET, POST), e còdes ëd stat.
• 1997: HTTP/1.1 a mejora con conession persistent, cache, e host virtual.
• 2015: HTTP/2 a otimisa prestassion con multiplexing e compression d'header.
• 2022: HTTP/3 as basa ansima al protocòl QUIC (sla suita UDP) për latensa bassa.

Strutura e Component

• Métod d'arcesta:
  • GET: Arceste dat (es. pàgina web).
  • POST: Spedì dat (es. formolari).
  • PUT, DELETE: Modifiché o scancelé dat.
• Còdes ëd stat:
  • 2xx (Sucess): 200 OK, 201 Creà.
  • 3xx (Rediression): 301 Movù permanent.
  • 4xx (Eror client): 404 Pa trovà.
  • 5xx (Eror servidor): 500 Eror intern.
• Header: Meta-anformassion (es. `Content-Type`, `Cookie`).
• Còdes: HTTPS a cifra la comunicassion con TLS/SSL.

Usagi Pràtich

• Navigassion web: Cariament ëd sit ant un navigator (Chrome, Firefox).
• API REST: Comunicassion antra aplicassion (es. mobile app e servidor).
• Trasferiment d'archivi: Carié document o figure.
• Session utent: Gestì login con cookie ëd session.

Avantagi e Svantagi

• Avantagi:
  • Semplissità: Fàcil da amprende e dovré.
  • Estensibilità: A sopòrta header personalisà.
  • Compatibilità: Gira ansima a vàire piataforme.
• Svantagi:
  • Sicurëssa: Sensa HTTPS, dat a son espost.
  • Stateless: Gestion ëd session complicà sensa cookie.
  • Prestassion: Conession mùltipla obligà ant l'HTTP/1.1.

Evolussion Tecnològica

• HTTP/1.1: Conession persistent për riduv ël ritard.
• HTTP/2: Multiplexing për carié vàire arsòrse an paralel.
• HTTP/3: Basà ansima a QUIC për riduve latensa e mejoré la sicurëssa.
• WebSocket: Comunicassion bidirissional për aplicassion an temp real.

Vardé ëdcò

• HTTPS
• HTML
• REST
• Protocòl TCP/IP

Arferiment

1. RFC 7230 - HTTP/1.1: Message Syntax and Routing (2014). IETF.
2. Gourley, D. (2002). *HTTP: The Definitive Guide*. O'Reilly.

Ligam estern

• RFC 7230: Spessìfiche HTTP/1.1
• Documentassion MDN HTTP