Ròcia

Na ròcia a l'é n'ansem natural ëd mineraj, materia mineralòida, o materia orgànica solidificà. A l'é la base dël paisage terestr e as forma për process geològich coma erussion, sedimentassion, o metamorfism. Le ròce a son classificà an tre categorìe prinsipaj: ìgnee, sedimentarie, e metamòrfiche, mincadun-a con propietà e origin diferente.

Formassion

Le ròce as creo për via ëd:

Solidificassion dël magma o làva (ròcia ìgnea).
Acumulassion ëd sediment compatà o cimentà (ròcia sedimentaria).
Trasformassion ëd ròce esistente sota pression o temperadura àuta (ròcia metamòrfica).

Sòrt ëd ròcia

Ròcia ìgnea:

Intrusive (es. granit): Formà dal magma ch'as frèida lentament sot-tèra.
Estrusive (es. basalt): Formà da lava ch'as frèida an surfassa.

Ròcia sedimentaria:

Clàstiche (es. arenaria): Creà da fragment d'àutre ròce trasportà da eva o vent.
Chìmiche (es. giss): Formà për precipitassion ëd dissolussion mineral.
Orgàniche (es. carbon): Rest ëd organism vivent acumulà.

Ròcia metamòrfiche (es. marm, scist): Ròce modificà da pression o temperadura sensa fondse.

Cicl dle ròce

Ël cicli dle ròce a descriv la trasformassion continuà antra ij tipo ëd ròcia:

Ròcia ìgnea a peul esse erodùa e trasformesse an sediment.
Sediment a peulo compatesse an ròcia sedimentaria.
Ròcia sedimentaria a peul subì metamorfism për dventé metamòrfica.
Ròcia metamòrfica a peul fondse e torné a esse magma.

Usagi

Edilissia: Granit e marm për paviment e faciade.
Andustria: Calcar për fé ciman, quarz për véder.
Art: Marm dovrà për scultura (es. Michelangelo).
Energìa: Carbon e petròli (da ròce sedimentarie orgàniche).

Ròce an Piemont

Ël Piemont a l'ha na varietà geològica grassie a soe Alp e pianure:

Alp: Ròce metamòrfiche (scist, gneiss) e ìgnee (granit ant la Val Susa).
Pianura Padan-a: Sediment sabios e argila portà dal Po.
Monfrà e Langhe: Ròce sedimentarie marin-e (àut contnù ëd fòssij).
Monviso: Ofiolite (rest ëd l'antich fond oceànich).

Importansa geològica

Stòria dla Tèra: Le ròce a registro cambi climàtich e moviment tetònich.
Fòssij: Rest ëd organism ant le ròce sedimentarie ch'a conto l'evolussion dla vita.
Risorse naturaj: Mineraj, petròli, e gas naturaj a son gropà a specìfiche formassion ëd ròce.

Efet ambientaj

Estrassion ëd mineraj: Dësrutiment dël teren e contaminassion.
Erosion dle ròce: A lìbera sediment ch'a peul vempe ij fium.
Gestione sostenìbil: Ricuper ëd cave e protege le formassion raire.

Ròce notèivol

Granit: Usà për ij monument stòrich (es. Dòm ëd Milan).
Marm ëd Carara: avosà për soa bianchëssa, dovrà da j'artista roman.
Basalt: Formassion colonà (es. "Strade dij Gigant" an Irlanda).

Arferiment

Press, F. et al. (2003). Understanding Earth. W.H. Freeman.