Radioatività
La radioatività a l'é ël process natural anté che n'àtom instàbil a perd energìa an emetend radiassion, trasformandse an n'àutr element o an n'isòtop pì stabil. Costa propietà a l'é stàita dëscuerta a la fin dël sécol XIX e a l'ha arvolussionà la siensa moderna, an duvertand ël dësvlup ëd la fìsica nuclear e soe aplicassion.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]La radioatività a l'é stàita dëscuerta dël 1896 dal fìsich fransèis Henri Becquerel, ch'a l'ha notà che dij mineral d'urani a emetìo radiassion ëd lor midem. Pi tard, Marie Curie e sò marì Pierre Curie a l'han isolà element radioativ neuv, com ël radio e ël polòni. Dël 1903, Becquerel e ij Curie a l'han vagnà ël Premi Nobel për la Fìsica. Ernest Rutherford a l'ha peui classificà ij tipo ëd radiassion (alfa, beta, gamma) e dëscoatà ël concet d'emivita (temp anté che metà dij nùclej radioativ a dësgrego).
Sòrt ëd Radiassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Partissele Alfa (α): Nùclej d'eli (2 proton, 2 neutron). A l'han pòca penetrassion (fermà da un feuj ëd carta) ma a son pericolose s'a son nombrose.
- Partissele Beta (β): Eletron o positron emëttù dal nùcleo. A pénetro ëd pì che j'alfa ma a son blocà da plàstica o metal fin.
- Raj gama (γ): Radiassion eletromagnética d'àuta energìa. A veul dij material pesant (come ël piomb) për reduvne l'efet.
Radioatività Natural e Artifissial
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Natural: Presenta ant la crosta terestra (e.s., urani, radon) o ant ël cosmo (raj còsmich).
- Artifissial: Creà da l'òm, com ant ij reator nuclear o j'aceletator ëd partissele (e.s., cobalto-60 për la medzin-a).
Efet an sla Salute e l'Ambient
[modìfica | modifiché la sorgiss]La radiassion ionisanta a peul cangé la strutura dle sélule, causand maladìe com ël càncher o anomalìe genétiche. L'esposission a dipend da la dose (misurà an sievert) e dal temp. Ant la natura, ël radon (gas radioativ) a l'é un dij magior arzigh ant le ca. J'acident nuclear, com ël Cernobyl (1986) o Fukushima (2011), a mostra l'impat devastant ëd na radioatività mal controlà.
Aplicassion
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Medzin-a: Terapìa contra ël càncher (radioterapìa), diagnostica con marcador radioativ.
- Industria: Contròj ëd qualità (radiografìa), misa a pont ëd sensor.
- Energìa: Produssion d'energìa ant ij reator nuclear (fission).
- Archeologìa: Datassion con ël carbòni-14 për determiné l'età dij repert.
Radioatività ant ël Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël Piemont, la radioatività a l'é monitorà për evité arzigh ambientaj. J'autorità a contròlo ël livel ëd radon ant le abitassion, dzortut ant le zòne montagnin-e. An passà, ël sit nuclear ëd Saluggia (Vërsèj) a l'é stàit dovrà për l'arserca e l'anmagasinagi dë scòri radioative, ma al di d'ancheuj a l'é gestì con atension për la sicurëssa.
Sicurëssa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Për limité ij dan, as deuvro:
- Scherm: Material com piomb o càuss.
- Distansa: Reduv l'esposission an tenendse lontan da la sorgiss.
- Temp: Limité la durata d'esposission.
Le norme internassionaj (com le direttive AIEA) a stabilisso ij lìmit ëd sicurëssa për ij travajador e la popolassion.
Conclusion
[modìfica | modifiché la sorgiss]La radioatività a l'é un fenòmen potent, con gran potensial ma ëdcò gròsse responsabilità. Soa comprension a l'ha përmëttù dësvlup tecnològich amportant, ma a deuv esse gestìa con precaussion për evité conseguense dramàtiche. Ant ël Piemont e an tut ël mond, l'equilibri antra progress e rispet për l'ambient a resta na sfida central.