Vëdde la sorgiss ëd Rotacisassion

{{Prinsipi}}
An [[fonética]], ës parla ëd na '''R vocal''' (scrivùa an piemontèis coma '''R̂''') për arferisse al fenòmeno dël segment ròtich, coma ant le {{IPA|[r]}} ò {{IPA|[ɹ]}} ch'a rivo ant la [[nos silàbica]]. An [[lenga piemontèisa|piemontèis]] as parla ëd na '''L mòla rotacisà''' (scrivùa '''L̂''') për descrive un son motobin particolar ch'as dòvra ant l'[[astësan]], ant ël [[monfrin]] e ant le parlade dle [[Langhe]] dël [[Roé]] (fin-a a [[Bra]]). An tute le manere, as trata sempe ëd na deviassion anvers a la R d'un chèich son base, ch'a peul esse tant na [[vocal]] che na [[consonant]].

La ''R vocal'' a riva an vàire [[lenghe slave]] coma 'l [[lenga serb-croata|serb-croat]] e ël [[lenga ceca|cech]]. As treuva ëdcò an lenghe coma l'[[lenga anglèisa|anglèis]] e 'l [[lenga Cinèisa, Mandarin|cinèis mandarin]], andoa 's treuva coma na '''vocal colorà da R''', visadì na vocal ch'a l'ha coma caraterìstica na bassa tersa [[formanta]]. Ant j'acsan [[ròtich]] dl'anglèis coma l'[[anglèis american]], la r vocal as treuva an paròle coma ''butt'''er''''' e ''ch'''ur'''ch''.


==L mòla rotacisà piemontèisa==
[[Figura:Rhoticity spectrogram.png|right|thumb|300px|R vocal anglèisa: spetrograma dla {{IPA|[ə]}} e 'd soa version rotacisà {{IPA|[ɚ]}}.{{audio|Regular and r-colored vowels.ogg|scoté}}]]
{{Infobox IPA|ipa-number=322|ipa-image=IPA Unicode 0x025A.svg|imagesize=20px|ipa=602|xsampa=@`|kirshenbaum=R|sound=schwer.ogg}}
An chèich [[dialèt]] local dël piemontèis e dël [[lenga lìgure|genoèis]] a-i resta un son motobin antich, ch'a men-a, pr'esempi, '''sèir̂a''' a fé rima con '''stèil̂a'''. L'area a l'è cola dël [[Monfrà]], dle [[Langhe]], e dij dialet ëd transission piemontèis-ligurin ([[seban]], [[monregalèis]] e via fòrt) e dël ligurin ossidental (albengadese e dzortut intemelio).
{{citassion|... Ant ël rest dl'anfisòna (Val Badìa, Ampess; l'ossident an general) la [L] mòla a l'é stàita rotacisà an conseguensa dla degeminassion dla [L] dura ant ël Prim Vej Padan (coma an pala > para ~ bala < balla). La rotacisassion a l'é atestà an dij test milanèis e genoèis dël sècol ch'a fa XIII, ...<BR />... Sta [R] secondaria a la resta ant le lenghe padan-e an posission antërvocàlica ant ij parlé dël Monfrà, d'Ampess, ëd V. Badìa|[[Geoffrey Hull]]}}
N'esempi dj'efet dla rotacisassion piemontèisa ch'a sia stàit atestà da le sorgiss dl'[[età 'd mes]] as peul vëdd-se ant l'etimologìa dël topònim astësan ëd [[Castel dël Varon (Ast)|Castel dël Varon]]. Monsù Villar a fortiss che vàire autor a consìdero la rotacisassion piemontèisa coma na marca fòssil dël seuli étnich [[ligurin|ligurin]]<ref name="Tagliavini">{{cité un lìber
|first=Carlo
|last=Tagliavini
|title=	Le origini delle lingue neolatine
|isbn=8855504657
|publisher=Patron
|date=1972
|url=http://tecalibri.altervista.org/V/VILLAR-F_indoeuropei.htm
}}</ref> pre-roman<ref name="Villar">{{cité un lìber
|first=Francisco
|last=Villar
|title=	Gli indoeuropei e le origini dell'Europa
|isbn=88-15-05708-0
|publisher=il Mulino
|location=Bologna
|date=1996
|url=http://www.unilibro.it/find_buy/Scheda/libreria/autore-tagliavini_carlo/sku-349498/le_origini_delle_lingue_neolatine_.htm
}}</ref>.

==R vocal an Sànscrit==
Ël [[sànscrit]] (antica lenga indian-a) a l'avìa na version longa e un-a curta d'un son vocal che soèns a diso "R vocal".<ref name="burrows">{{cité un lìber
|first=Thomas
|last=Burrow
|title=The Sanskrit Language
|isbn=8120817672
|pages=105
|publisher=Motilal Banarsidass
|location=Delhi
|date=2001
|edition=1st Indian edition
|url=http://books.google.com/books?id=cWDhKTj1SBYC&pg=PA105&vq=%22only+indo-iranian+preserved+the+vocalic+r%22&dq=%22the+sanskrit+language%22&as_brr=3&sig=tWC0-7T2_M-2CdCTFUBARpM_y2U
}}</ref> A ven rapresentà an [[Devanagari]] con na ऋ (forma curta) e na ॠ (forma longa), an translitarassion [[IAST]] a ven na {{Unicode|ṛ}} (forma curta) e {{Unicode|ṝ}} (forma longa), e as pensa ch'a-j corispondèissa ai son vocaj originaj "l" ò "r" an [[Pròto-Indoeuropengh]].<ref name="burrows"/>  Ël gramàtich [[Pāṇini|{{Unicode|Pāṇini}}]] a l'ha classificà sta vocal coma [[retroflession vocal|retroflessa]]<ref name="deshpande">{{cité un lìber
|last=Deshpande
|first=Madhav M.
|title=Sanskrit & Prakrit: Sociolinguistic Issues
|isbn=8120811364
|publisher=Motilal Banarsidass
|location=Delhi
|contribution=Genesis of Rgvedic Retroflexion
|pages=178
|date=1993
|url=http://books.google.com/books?id=NDrqaELkKTEC&pg=PA178&vq=%22retroflexion+in+the+Pratisakhyas%22&dq=%22Sanskrit+and+Prakrit%22&sig=iIG6bqgHkJEG3cPM2qq3KIVv7qc
}}</ref>. Soa prononsia as chërd ch'a fussa na {{IPA|[ɻ]}} [[aprossimanta retroflessa]] an Sànscrit clàssich (anviron 500 aGC). Ij prim gramàtich dl'[[época védica]] a l'han classificà sò son coma [[velar]].<ref name="deshpande"/> Quand paròle sànscrite ch'a l'han ës son-sì a ven-o amportà an lenghe indo-europenghe moderne coma l'[[lenga Hindi|hindi]] ò ël  [[lenga nepali|nepali]] soa prononsia as vira an {{IPA|[ɾɪ]}} (forma curta) ò {{IPA|[ɾiː]}} (forma longa),<ref>{{cité un lìber
|pages=257
|title=The Indo-Aryan Languages
|isbn=0700711309
|editor-first=George
|editor-last=Cardona
|editor2-first=Dhanesh
|editor2-last=Jain
|publisher=Routledge
|location=New York
|date=2003
|contribution=Sanskrit
|first=George
|last=Cardona
|url=http://books.google.com/books?id=jPR2OlbTbdkC&pg=PA257&vq=%22vocalic+r%22&dq=The+Indo-Aryan+Languages&as_brr=3&sig=XtYDUH2NNqBVf--BFPNYh2b2o0c
}}</ref> lòn ch'a men-a a dle forme coma "[[Krishna]]" për {{Unicode|Kṛṣṇa}} e "[[Rigveda]]" për {{Unicode|ṛgveda}}, na prononsia che al dì d'ancheuj a l'é ëdcò cola pì spantià antra ij mèistr [[pandit]].<ref>{{cité un lìber
|first=Michael
|last=Coulson
|coauthors=Richard F Gombrich, James Benson
|title=Sanskrit
|publisher=Contemporary Books
|location=Chicago
|date=2006
|pages=5
|isbn=0071426663
}}
</ref>

==R vocal==
Na vocal a peul tiré sù la ponta ò 'l bord dla lenga a la fin dla prononsia (n'articolassion [[retroflessa]]) ò pura a peul buté giù la ponta e fé la gheuba con la lenga. Tut e doj ij sistema a fan l'istess efet sonòr: në sbassament ëd [[frequensa]] dla tersa formant. Contut ch'a sio nen atestà 'd soèns, ròbe parèj a rivo an chèich varietà nen stàndard dla [[lenga olandèisa]] e ant un nùmer d'[[acsan ròtich e nen-ròtich|acsan ròtich]] dl'anglèis, coma l'american.

== Nòte ==
{{listadlereferense}}

== Referense  ==

* Aungst, L.F. & Frick, J.V. (1964) Auditory discrimination ability and consistency of articulation of /r/. ''Journal of Speech and Hearing Research'', 29, 76-85.
* Curtis, J.F.& Hardy, J.C. (1959) A phonetic study of misarticulation of /r/. ''Journal of Speech and Hearing Research'', 2 (3), 244-257.
* Ristuccia, Christine. (2002) [http://speech-language-pathology-audiology.advanceweb.com/common/EditorialSearch/AViewer.aspx?AN=SP_02sep30_spp21.html&AD=09-30-2002 'Phonologic strategy for /r/ remediation.'] ''Advance for Speech Language Pathologists and Audiologists'', 39, 21. 
*{{cité un lìber | author=Ristuccia, C.L. , Gilbert, D.W. & Ristuccia, J.E.| title=[http://www.sayitright.org/ET.html ''The Entire World of R Book of Elicitation Techniques''] | location=Tybee Island, GA | publisher=[http://www.sayitright.org/EntireWorldofR.html 'Say It Right']| year=2005|id=ISBN 0-9760490-7-4}}
{{Fin}}
[[Categorìa:Fonética]]
[[Categorìa:Fonologìa]]
[[Categorìa:Lenghìstica piemontèisa]]