Sèil
| ?sèi | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Classìfica sientìfica | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Secale cereale L. (1753) |
La sèil (Secale cereale) a l'é na pianta erbosa dla famija dle graminacee (Poaceae), coltivà për ij sò gran e conossùa për esse na sorgiss d'aliment resistent al frèid e a le condission montagnose. An Piemont, la sèil a l'é stàita tradissionalment dovrà për fé ël pan neir, un aliment base dle popolassion ruraj e alpin-e.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]La sèil a l'é originaria dl'Asia sentral e a l'é spantiasse an Euròpa ant l'Età dël Fer. An Piemont, soa coltivassion a l'é confermà dal Médi Ev, quand che a l'era coltivà ant le zòne montagnose e pedemontan-e, andoa ël clima frèid e ij teren pòver a favorìo soa chërsùa. La sèil a l'era preferìa a àutri sereal përchè a soportava mej le gelà e le stagion curte.
Caraterìstiche
[modìfica | modifiché la sorgiss]La sèil a l'é na pianta ch'a riva a n'autëssa ëd fin a 2 méter, con dë spi longhe e gran sombr. A l'é rica ëd fibre, magnesi, fer, e vitamin-e B. Soa farin-a a l'é pì scura e aromàtica che cola dël gran, e a conten men glùten, rendend-la adata a chèich diete speciaj.
Coltivassion an Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]Storicament, la sèil a l'era coltivà ant le valade alpine (es. Val Susa, Val Chisone) e ant le colin-e dël Canavèis. Con l'ariv dël mais e dël frument, soa coltivassion a l'é calà, ma a l'é restà vital ant le comunità montagnin-e. Ancheuj, quaiche coltivador e mulin tradissionaj a manten-o la produssion për ij mercà locaj o për la cusin-a artisanal.
Usagi ant la cusin-a piemontèisa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Pan neir: Fàit con farin-a ëd sèil, eva, alvà natural, e cheuit ant forn ëd pera. Tìpich dle valade, a l'é servì con salam, formagg, o mëj.
Supe e mnestre: La farin-a ëd sèil a l'era mës-cià con d'àutri sereaj për fé mnestre nutriente.
Bèive: An chèich zòne, la sèil a l'era dovrà për fé bèivande fermentà o distilà.
Aliment për animaj: Dovrà për nutrì ij cavaj e ij beu ant l'invern.
Ecomomìa e sfide
[modìfica | modifiché la sorgiss]La coltivassion dla sèil a l'é dësblà për via dij cost ëd produssion pì àut rispet a d'àutri sereaj. Tutun, ant j'ùltim agn, a-i é stàit n'anteress creà për soe qualità nutrissionaj e sostenìbij, con proget për arpijé soa coltivassion ant le zòne montagnose.
Tradission e cultura
[modìfica | modifiché la sorgiss]Proverbi: «Pan ëd sèil, sanità për l'ann intregh» (arferì a soe proprietà nutrissionaj).
Feste dël pan nèir: Organisà an vàire comun alpìn, con dimostrassion ëd cusin-a e degustassion.
Sìmbol ëd resistensa: La sèil a l'é stàita arpresentà ant la literatura piemontèisa coma esempi ëd vita dura ma onesta.
Curiosità
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël Piemont medieval, ël pan ëd sèil a l'era ciamà «ël pan dij pòver», opòst al pan bianch dij rich.
Le spi ëd sèil a j'ero dovrà ant le decorassion ëd feste pagan-e prima dël Cristianésim.
La farin-a ëd sèil a l'é dovrà ant la produssion ëd chèich tipo ëd bira artisanal.
La sèil a arpresenta na ponta d'union antra la tèra e la memòria stòrica piemontèisa. Soa presensa ant le valade a conta na stòria ëd resistensa e adatament, un testament ëd coma na coltura a peul definì l'identità d'un pòpol.