Sécol
Un sécol a l'é na mzura dël temp ch'a corispond a 100 agn. A l'é dovrà për divide la stòria e j'event ant ëd perìod pi manegiàbij, an basandse an sël sistema dël calendari gregorian o d'àutri sistema cronològich. La paròla a ven dal latin saeculum, ch'a podrìa arferisse a na generassion, a n'età o a n'época longa.
Definission e càlcol
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ant ël calendari gregorian, un sécol a ancamin-a con l'ann ch'a seurt con 01 e a finiss con l'ann ch'a seurt con 00. Për esempi:
Ël sécol XX (20esim) a va dal 1901 al 2000.
Ël sécol XXI (21esim) a va dal 2001 al 2100.
A-i é na confusion comun-a ant ël pùblich, ch'a tend a associé ël nùmer dël sécol a j'agn ch'a comenso con col nùmer (es. sécol XX = agn dal 1900 al 1999), ma sòn a l'é pa precis.
Stòria dël concet
[modìfica | modifiché la sorgiss]L'usagi d'organisé ël temp an sécoj a l'ha soe rèis ant l'antichità. J'imperi roman e cinèis a dovravo già d'unità ëd temp sìmil për registré j'event stòrich. Ant l'Europa medieval, ij sécoj a son ëstàit associà a le dinastìe regnante o a perìod religios, com ël «Sécol dël mes» për l'Età ëd mes.
Dal Rinassiment, con l'ameliorassion dj'arzultà astronòmich e stòrich, ij sécoj a son ëstàit standardisà com na unità cronològica fissà.
Nòm e abreviatura
[modìfica | modifiché la sorgiss]An piemontèis, ij sécol as ìndico con nùmer ordinal:
Sécol ch'a fa I (primo sécol)
Sécol ch'a fa XV (quindicesim sécol)
Sécol ch'a fa XX (vintesim sécol)
J'abreviature a peulo esse S. I, S. XV, S. XX, o ëdcò séc.. Ant jë studi stòrich, as treuva ëdcò la notassion a.C. (avanti Crist) e d.C. (dòp Crist) për sécol prima o dòp la nassensa ëd Gesù.
Usagi ant la storiografìa
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij sécol a son dovrà për categorisé perìod stòrich con caraterìstiche comùn:
Sécol d'òr (es. Sécol d'òr spagneul, XVI-XVII sécol).
Sécol dij Lum (S. XVIII), arferì a l'Iluminism.
Sécol curt (1914-1989), definì da l'istòrich Eric Hobsbawm.
Sécol e società
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij sécoj a influenso la manera com la società a arpresenta ël temp:
Fin dël sécol: Espression ch'a arferiss a j'ùltim agn ëd un sécol, caraterisà da cambiament culturaj o angossa (es. fin de siècle ant ël S. XIX).
Aniversari secolar: Selebrà minca 100 agn (es. ël bicentenari dla nàssita ëd Cavour dël 2010).
Curiosità
[modìfica | modifiché la sorgiss]Sécol zero: A esist pa ant ël sistema gregorian. As passa dal sécol I a.C. al sécol I d.C.
Ant la cultura popolar, ël sécol a peul avèj significà simbòlich, com «ël sécol dël progress» për ël S. XX.
Sécol an Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]An Piemont, chèich sécol a l'han marcà ëd trasformassion profonde:
Sécol XVIII: Riforme iluministe sota ij Savòja.
Sécol XIX: Unificassion italian-a e industrialisassion.
Sécol XX: Esòdi rural, guère mondiaj, e nàssita dël moviment ovrié.
Ij sécol a resto në strument essensial për comprende l'evolussion uman-a e cultural, an creand un pont ëd riferiment condivis.