Sélula

La sélula a l'é l'unità fondamental ëd la vita. Tùit j'organism vivent, tant piante che animaj, a son costituì da sélule, ch'a peulo vive da sole (organism unicelular) o assemblandse për formé organism multicelular. La siensa ch'a studia le sélule as ciama biologìa selular.

Stòria

Dël 1665, Robert Hooke a l'ha osservà për la prima vira dle struture a forma ëd veuid ant la nata con un microscòpi, ciamandje "cells" (sélule) përchè a smijavo a dle sèlule d'un mèj. Antonie van Leeuwenhoek, vers ël 1674, a l'ha descrivù d'organism unicelular coma bater e protozòo. La teorìa selular, formulà dël 1839 da Matthias Schleiden e Theodor Schwann, a fortiss che:

Tùit j'organism a son fàit ëd sélule.
La sélula a l'é l'unità básica ëd la strutura e dle fonsion dël viv.
Tute le sélule a ven-o da sélule esistenti (agiontà da Rudolf Virchow dël 1855).

Strutura e component prinsipaj

Na sélula tìpica a comprend:

Membrana selular: Na pelìcola ch'a separa l'antern da l'estern, reguland ël passagi ëd sostanse.
Citoplasma: Na gelatin-a ch'a conten j'òrgan (organel) e a fa da sust a le reassion biochìmiche.
Nucleus (ant le sélule eucariòtiche): A manten l'ADN e a contròla le atività dla sélula.
Mitocondr: Produtor d'energìa (ATP) për meud ëd la respirazion selular.
Ribosòma: Sintetiso le protein-e.
Retìcol endoplasmàtich (RE): Con RE ruvid (ribosoma an sla superfiss) për sìntesi proteica e RE liss për produssion ëd lipìd.
Aparà ëd Golgi: Modìfica e dëstribuiss le protein-e.
Lisosòma: Degrada ij material ëd dëscaria.

Le sélule procariòtiche (es. bateri) a l'han pa ël nucleus, mentre cole eucariòtiche (es. piante, animaj) a l'han ëd component pi compless.

Fonsion

Metabolism: Trasformassion ëd nutriment an energìa.
Sìntesi proteica: Dai ribosoma e RE.
Riprodussion: Për mitosi (sélule somàtiche) o meiosi (gamet).

Sort ëd sélule

Sélule vegetaj: Con muraja celular (fàita ëd celulòsa), cloroplast (fotosìntesi), e vacùol gròss.
Sélule animaj: Sensa muraja, con vacùol cit.

Riprodussion

Mitosi: Division për prodùe dòi fieuj idèntich (për chërsita o riparassion).
Meiosi: Division për formé gamet con mità d'ADN.

Amportansa ant la biologìa

La comprenssion dle sélule a l'é essensial për la medzin-a (es. studi dël càncher), la biotecnologìa, e la genética. J'arserve ëd sélule màire e la terapia génica a dan neuve possibilità për ij tratament.

Arferiment

Alberts, B. (2015). Essential Cell Biology. Garland Science.
"Cell Biology". Encyclopaedia Britannica.

Da vëdse

Ligam da fòra

Sit ëd la Società Piemontèisa ëd Biologìa