Sòja
La sòja (nòm sientìfich: Glycine max) a l'é na pianta leguminosa originaria dl'Asia orientaj, coltivà për ij sò gran, rich ëd protein-e e d'àutri nutriment. La sòja a l'é un dij prodòt agrìcoj pì amportant al mond, dovrà tant ant l'alimentassion uman-a che ant l'industria. An Piemont, soa coltivassion a l'é limità, ma a l'é sempe pì present ant ij prodòt vegetarian e vegan, com ël tofu o ël lait ëd sòja.
Botànica
[modìfica | modifiché la sorgiss]La sòja a l'é na pianta erbosa anual ch'a riva a n'autëssa ëd 1-1,5 méter. Soe feuje a son trifolià (con tre fojëtte), e soe fior bianche o viòla a nasso an rape. Ël frut a l'é un legum (dòsa) ch'a conten da 2 a 4 gran, ëd color giàun, verd, o nèir, a second dla varietà. Ij gran a son rich ëd d'euli e protein-e.
Varietà
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le varietà ëd sòja as diferensio për ël temp ëd madurassion, la dimension dij gran, e l'usagi:
- Sòja giaun-a: La pì coltivà për l'euli e le farin-e.
- Sòja nèira: Dovrà ant la cusin-a asiàtica (es. për fé ij natto).
- Sòja vërda (edamame): dòse giovno consumà frësche.
An Piemont, a son comersialisà prinsipalment ij derivà dla sòja, com ël tofu o ij prodòt fermentà.
Usagi
[modìfica | modifiché la sorgiss]La sòja a l'é dovrà ant:
- Alimentassion uman-a: Tofu, tempeh, làit ëd sòja, sàussa ëd sòja (shoyu), e prodòt vegetarian.
- Alimentassion animal: Farin-e proteiche për ël mangim.
- Industria: Euli për cosmética, bioplàstiche, biodiesel.
- Agricoltura: A miliora la fertilità dël teren grassie a la simbiosi con ij bateri ch'a fiss-o l'azòt.
Salute
[modìfica | modifiché la sorgiss]La sòja a l'é na sorgiss completa ëd protein-e vegetaj (con tùit j'aminoàcid essensiaj), fibra, e isoflavonòid (antiossidant). A peul giuté a ridùe ël colesteròl e l'arzigh ëd maladìe cardiovascolar. A l'é adata për la dieta dij vegetarian e dij celìach (sensa glùten). Contut, cheidun a peul avèj d'alergìe o sensibilità a soe component.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]La sòja a l'é coltivà an Cin-a da almanch 5.000 agn. A l'é rivà an Euròpa ant ël sécol ch'a fa XVIII, ma a l'ha trovà spantiament an Piemont mach ant ël sécol ch'a fa XX, con l'anteress për l'agricoltura sostenìbil e l'alimentassion alternativa. Al di d'ancheuj, a l'é dovrà ant la cusin-a fusion e ant ij prodòt bio.
Coltivassion an Piemont
[modìfica | modifiché la sorgiss]La coltivassion ëd la sòja an Piemont a l'é limità për via dël clima pa tropical, ma cheidun agricultor a la sperimento ant le zòne pian-e e càude. A l'ha damanca dë teren bin drenà e temperadure àute për chërse. La sòja a l'é na coltura ch'a peul diversifiché j'anlevament piemontèis, dzortut ant ël setor ëd le protein-e vegetaj.
Cultura
[modìfica | modifiché la sorgiss]La sòja a l'é associà a l'alimentassion moderna e a la salute. An Piemont, a l'é smonùa ant ij negossi bio e ant ij ristorant vegan. A l'é ëdcò un sìmbol ëd globalisassion, essend che la pì part dël prodòt a ven da l'América o l'Asia.