Sùcher
Ël sùcher a l'é na sostansa cristalin-a dossa, otnùa prinsipalment da la cana da sùcher (Saccharum officinarum) e da la biarava da sùcher (Beta vulgaris). Dovrà ant l'alimentassion e ant l'industria, ël sùcher a l'é un edulcorant natural ch'a l'ha giugà un ròl amportant ant la stòria econòmica e culinaria dël Piemont, dzortut ant la preparassion ëd dessert, conserve, e prodòt dossari.
Produssion
[modìfica | modifiché la sorgiss]La produssion dël sùcher a dipend da la sorgiss:
- Cana da sùcher: Coltivà ant le zòne tropicaj, ël giuss a l'é estrat, purifià, e cristalisà.
- biarava da sùcher: Tìpica dle region temperà, la biarava a dà ëd sùcher travers ëd process ëd triturament, estrassion, e rafinassion.
An Piemont, la rafinassion dël sùcher a l'é stàita amportanta ant ël sécol ch'a fa XIX, con dë stabiliment a Turin e an d'àutre sità.
Varietà
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ij tipo ëd sùcher pì dovrà an Piemont a son:
- Sùcher bianch: Rafinà, cristalin, dovrà ant ij dessert e le beivande.
- Sùcher grev: Men processà, con trassee ëd melassa, aromàtich.
- Sùcher ëd cana integral: Scùr e rich ëd mineraj, popolar ant l'alimentassion natural.
- Sùcher a vel: Molà fin, për decoré ij doss.
- Sùcher ross: Mës-cia ëd sùcher e colorant, dovrà për le conserve.
Usagi
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sùcher a l'é dovrà ant:
- Cusin-a: Dessert tradissionaj piemontèis com ël bonet, le fëtte 'd San Giòrs, e le marmlade.
- Industria dossariera: Cicolata, caramele, e gome.
- Conserve: Fruta siropà, gelatin-e, e sucrà.
- Beivande: Cafè, tisane, e spumant (es. Moscà d'Asti).
- Fermentassion: Për prodùe àlcol ant ël vin e la bira.
Salute
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sùcher a dà energìa rapid, ma un consum ecessiv a peul causé obesità, diabet, e maladìe cardiovascolar. L'Organissassion Mondial dla Sanità a consija ëd limité ij sùcher lìber a meno dël 10% dle calorìe diarie. An Piemont, la tradission dël "doss" a l'é sempe present, ma con atension a l'equilibri alimentar.
Stòria
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sùcher a l'é stàit conossù an Euròpa ant l'Età ëd Mes, ma a l'era na rarità costosa fin-a a la coltivassion ëd massa ant le colònie. An Piemont, ant ël sécol ch'a fa XVIII, ij Savòja a l'han ancoragià l'importassion ëd cana da sùcher. Ant ël sécol ch'a fa XIX, con l'angign ëd la biarava da sùcher, Turin a l'é dventà un sènter ëd rafinassion. Al di d'ancheuj, ël consum a l'é globalisà, ma la cusin-a piemontèisa a guerna ij savor tradissionaj.
Cultura
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël sùcher a l'é un sìmbol ëd festa e gòj. A l'é present ant le feste patronaj (es. ël toron ëd Coni), ant ij matrimòni (ij confet), e ant ij ritual religios (es. le còche benedìe). La tradission dël bicerin (cafè, cicolata, e crèma ëd làit) a testimonja l'armonìa antra sùcher e àutr ingredient.