Salute
La salute a l'é lë stat ëd benésser fìsich, mental e sossial complet, nen mach l'assensa dle maladìe. Costa definission, dàita da l'Organissassion Mondial ëd la Sanità (OMS) dël 1948, a sotligna che la salute a dipend da n'equìlibri antra còrp, ment e contest antorn.
Determinant prinsipaj dla Salute
[modìfica | modifiché la sorgiss]La salute a l'é influensà da vàire fator:
- Biològich: Età, sess, genética.
- Ambientaj: Aria e eva polide, acess a servissi sanitari.
- Stil ëd vita: Dieta, esercissi, fumé, consum d'àlcol.
- Sossio-econòmich: Educassion, sòld, condission ëd travaj.
Ant ël Piemont, l'esposission a l'amiant ant j'andustrie dël sécol XX a l'ha causà 'd maladìe respiratòrie an tra ij travajor.
Sistem Sanitari
[modìfica | modifiché la sorgiss]Ël Servissi Sanitari Nassional (SSN) an Italia a garantiss assistensa gratuita o a bass cost. An Piemont, j'ospidal pì amportant a son le Molinette ëd Turin e ël Magior ëd la Carità ëd Noara. Le sfide prinsipaj a son:
- Lista d'ateisa longhe për chirurgìa.
- Difìcoltà a rivé ai médich ëd base ant le zòne ruraj.
Prevension
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le strategìe për prevenì le maladìe a comprendo:
- Vacinassion (es. contra ël COVID-19 o ël rossaso).
- Campagne contra ël fum (es. Lej Sirchia).
- Contròl ëd l'obesità për mojen ëd diete equilibrà.
Dël 2023, ël Piemont a l'ha avù un aument dël 20% dle consulte dietétiche për causa ëd l'anteress për la nutrission sana.
Salute Mental
[modìfica | modifiché la sorgiss]La salute mental a l'é sempe pì arconossùa com essensial. Problem com depression, ansietà o dipendense a son gestì con terapìe e sostegn sossial. An Piemont, ël programa "Salute an Comunità" a eufr servissi gratuit ëd psicòlogh ant ij pais pì cit.
Salute Global
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le minace prinsipaj a la salute mondial a son:
- Pandemìe (es. COVID-19, Ebola).
- Resistensa a j'antibìotich për colpa dël malusagi.
- Cambiament climàtich (es. zanzare ch'a porto maladìe ant le zòne prima frèide).
L'OMS a stima che ël 25% dle mòrt mondiaj a sio colegà a l'ambient scaudà.
Curiosità
[modìfica | modifiché la sorgiss]Le Zòne Bleu: Region andoa la gent a viv pì longh (es. Sardëgna), studià për sò stil ëd vita.
Ant ël Medioev, ël Piemont a l'ha dovù fé ij lasaret për isolé ij malà ëd pesta.
La prima scòla médica piemontèisa a l'é nassùa a Turin dël sécol XIV.
Arferiment
[modìfica | modifiché la sorgiss]- Organissassion Mondial ëd la Sanità (OMS), Costitussion (1948).
- Minister ëd la Salute Italian, Rapòrt 2023 sla Prevension.
- Region Piemont, Pian Regional për la Salute Mental.